Terradellas, Domingo Miguel Bernabé

Terradellas [⁓d’elias], Terradeglias, Domingo, Domènec, Domenech, Domenico, Miguel Bernabé, ochrzcz. 13 II 1713 Barcelona, †20 V 1751 Rzym, hiszpański kompozytor. Przypuszcza się, że był uczniem F. Vallsa, kapelmistrz katedry w Barcelonie. W 1732 wyjechał do Neapolu, gdzie do 1738 studiował w Conservatorio dei Poveri di Gesù Cristo u F. Durantego. Debiutował jeszcze w czasie studiów oratorium Giuseppe riconosciuto (1736). Swoją karierę związał z Włochami. W latach 1739–40 dał trzy premiery: w Rzymie wystawiono jego operę Astarto, w Neapolu wykonano oratorium Ermenegildo martire oraz Gl’intrichi delle cantarine, jedyną znaną operę komiczną Terradellasa. Sławę przyniosła mu opera Merope, wystawiona w 1743 w Rzymie. Terradellas pozostał tam do 1745, zatrudniony jako kapelmistrz przy kościele S. Giacomo degli Spagnoli; skomponował wówczas wiele utworów religijnych. W 1746 wyjechał do Londynu, gdzie w sezonie 1746/47 był dyrektorem muzycznym Kings Theatre przy Haymarket i wystawił pasticcio Annibale in Capua oraz dwie nowe opery. Premiera drugiej z nich, Bellerofonte, odbyła się w III 1747 i jest to ostatnia udokumentowana data w biogramie Terradellasa z lat 1747–49. Wybór arii z obu oper opublikował londyński wydawca J. Walsh. Wracając z Londynu Terradellas odwiedził prawdopodobnie Brukselę i Paryż, gdzie miał spotkać się z J.-J. Rousseau (który wspomina o tym w Lettre sur la musique française, 1753). W1750 był już we Włoszech; w tymże roku wystawił operę w Turynie i componimento drammatico w Wenecji. W karnawale 1751 odbyła się w Rzymie premiera jego ostatniej opery, Sesostri re d’Egitto. Wkrótce zmarłw niewyjaśnionych okolicznościach.

Twórczość sceniczna Terradellasa reprezentuje włoską operę seria okresu przedklasycznego; w szkole neapolitańskiej Terradellas należał do kompozytorów pokolenia N. Jommellego, G. Latilli, G.B. Pergolesiego, D. Pereza. Akceptując reformy A. Zena i P. Metastasia, które przeobrażały libretto w spójny dramat charakteru, skupiał uwagę na dramatycznych walorach muzycznych współczynników opery i zachowaniu wewnętrznej równowagi dramaturgicznej całości. W ramach stereotypowego schematu przyjął za podstawę recytatyw i arię, z której usunął barokowe fioritury. W operach Terradellasa nadal przeważała forma arii da capo, przy czym kompozytor potęgował muzyczny kontrast części, wprowadzając ostre zmiany metrum, tempa, trybu, akcentowane również w rozbudowanej partii instrumentalnej i służące intensyfikacji wyrazu. Stosował recytatywy accompagnato, przydzielając je głównym bohaterom w momentach szczególnie silnych napięć dramatycznych. Angażował orkiestrę i partie instrumentów do budowania efektu dramatycznego; był jednym z pierwszych (obok N. Jommellego), którzy wprowadzili instrumenty dęte do akompaniamentu recytatywu i arii. Odrębność stylistyki operowej Terradellasa, która wyróżniała go wśród włoskich kompozytorów, kojarzona bywa z silnym nasyceniem jego muzyki poruszającą ekspresją, często gwałtownie manifestowaną środkami muzycznymi. Jako przykład przywoływane są bardzo trudne wykonawczo arie oraz recytatywy accompagnato głównych bohaterów z jego reprezentatywnej opery Merope.

Ostatnia opera Terradellasa, Sesostri, re d’Egitto do libretta P. Pariatiego (przez długi czas współpracownika literackiego A. Zena), znalazła się w orbicie słynnej francuskiej querelle des bouffons z początku lat 50. XVIII w. W toczącej się dyskusji na temat włoskiej i francuskiej opery D. Diderot zaproponował polemistom (w anonimowym druku ulotnym pt. Au petit prophète de Boehmischbroda, wyd. 21 II 1753) bezstronne porównanie monologu Au temps heureux où l’on sçait plaire z Armidy J.-B. Lully’ego z odpowiednią sceną z Sesostri, re d’Egitto (Solitudini amene, ombre gradite), opera ta była zatem dobrze znana co najmniej wśród francuskich elit muzyczno-literackich Paryża. Twórczość sceniczna Terradellasa była natomiast zapoznana w jego rodzinnej Hiszpanii. Dwa liczące się ośrodki operowe, Madryt i Barcelona, zdominowali muzycy włoscy; opery Terradellasa pojawiły się tam na deskach scenicznych dopiero po jego śmierci (Sesostri, wyst. 1754).

W twórczości scenicznej Terradellasa na plan pierwszy wysuwał się śpiew solowy; w jego muzyce religijnej, pisanej głównie w latach 1743–45 w Rzymie i wysoko tam ocenianej, podkreślano przede wszystkim wyobraźnię kompozytorską autora i swobodę w operowaniu dużymi zespołami chóralnymi oraz biegłość polifoniczną w fugowanych partiach mszy.

Literatura: J.R. Carreras i Bulbena Domènech Terradalleas, compositor de la XVIII centuria, Barcelona 1908; H. Volkmann Domenico Terradellas, „Zeitschrift der Internationalen Musikgesellschaft” XIII, 1911/12; J. Roca La producció musical de Domènec Terradellas, deixeble de Durante, „Revista musical catalana” XXXI, 1934; J. Subira História de la música, Barcelona 1947, uzup. 3. wyd. 1958; K.H. Groeppe Form and Style in the Arias of Domingo Terradellas, dysertacja uniwersytetu Louisville, 1968; B. Bigongiali La „Merope” di A. Zeno nelle versioni di Jommelli e Terradellas. Libretti e fonti musicali manoscritte, „Fonti musicali italiane” 2005 nr 10.