logotypes-ue_ENG

Terradellas, Domingo Miguel Bernabé

Biogram i literatura

Terradellas [⁓d’elias], Terradeglias, Domingo, Domènec, Domenech, Domenico, Miguel Bernabé, ochrzcz. 13 II 1713 Barcelona, †20 V 1751 Rzym, hiszpański kompozytor. Przypuszcza się, że był uczniem F. Vallsa, kapelmistrz katedry w Barcelonie. W 1732 wyjechał do Neapolu, gdzie do 1738 studiował w Conservatorio dei Poveri di Gesù Cristo u F. Durantego. Debiutował jeszcze w czasie studiów oratorium Giuseppe riconosciuto (1736). Swoją karierę związał z Włochami. W latach 1739–40 dał trzy premiery: w Rzymie wystawiono jego operę Astarto, w Neapolu wykonano oratorium Ermenegildo martire oraz Gl’intrichi delle cantarine, jedyną znaną operę komiczną Terradellasa. Sławę przyniosła mu opera Merope, wystawiona w 1743 w Rzymie. Terradellas pozostał tam do 1745, zatrudniony jako kapelmistrz przy kościele S. Giacomo degli Spagnoli; skomponował wówczas wiele utworów religijnych. W 1746 wyjechał do Londynu, gdzie w sezonie 1746/47 był dyrektorem muzycznym Kings Theatre przy Haymarket i wystawił pasticcio Annibale in Capua oraz dwie nowe opery. Premiera drugiej z nich, Bellerofonte, odbyła się w III 1747 i jest to ostatnia udokumentowana data w biogramie Terradellasa z lat 1747–49. Wybór arii z obu oper opublikował londyński wydawca J. Walsh. Wracając z Londynu Terradellas odwiedził prawdopodobnie Brukselę i Paryż, gdzie miał spotkać się z J.-J. Rousseau (który wspomina o tym w Lettre sur la musique française, 1753). W1750 był już we Włoszech; w tymże roku wystawił operę w Turynie i componimento drammatico w Wenecji. W karnawale 1751 odbyła się w Rzymie premiera jego ostatniej opery, Sesostri re d’Egitto. Wkrótce zmarłw niewyjaśnionych okolicznościach.

Twórczość sceniczna Terradellasa reprezentuje włoską operę seria okresu przedklasycznego; w szkole neapolitańskiej Terradellas należał do kompozytorów pokolenia N. Jommellego, G. Latilli, G.B. Pergolesiego, D. Pereza. Akceptując reformy A. Zena i P. Metastasia, które przeobrażały libretto w spójny dramat charakteru, skupiał uwagę na dramatycznych walorach muzycznych współczynników opery i zachowaniu wewnętrznej równowagi dramaturgicznej całości. W ramach stereotypowego schematu przyjął za podstawę recytatyw i arię, z której usunął barokowe fioritury. W operach Terradellasa nadal przeważała forma arii da capo, przy czym kompozytor potęgował muzyczny kontrast części, wprowadzając ostre zmiany metrum, tempa, trybu, akcentowane również w rozbudowanej partii instrumentalnej i służące intensyfikacji wyrazu. Stosował recytatywy accompagnato, przydzielając je głównym bohaterom w momentach szczególnie silnych napięć dramatycznych. Angażował orkiestrę i partie instrumentów do budowania efektu dramatycznego; był jednym z pierwszych (obok N. Jommellego), którzy wprowadzili instrumenty dęte do akompaniamentu recytatywu i arii. Odrębność stylistyki operowej Terradellasa, która wyróżniała go wśród włoskich kompozytorów, kojarzona bywa z silnym nasyceniem jego muzyki poruszającą ekspresją, często gwałtownie manifestowaną środkami muzycznymi. Jako przykład przywoływane są bardzo trudne wykonawczo arie oraz recytatywy accompagnato głównych bohaterów z jego reprezentatywnej opery Merope.

Ostatnia opera Terradellasa, Sesostri, re d’Egitto do libretta P. Pariatiego (przez długi czas współpracownika literackiego A. Zena), znalazła się w orbicie słynnej francuskiej querelle des bouffons z początku lat 50. XVIII w. W toczącej się dyskusji na temat włoskiej i francuskiej opery D. Diderot zaproponował polemistom (w anonimowym druku ulotnym pt. Au petit prophète de Boehmischbroda, wyd. 21 II 1753) bezstronne porównanie monologu Au temps heureux où l’on sçait plaire z Armidy J.-B. Lully’ego z odpowiednią sceną z Sesostri, re d’Egitto (Solitudini amene, ombre gradite), opera ta była zatem dobrze znana co najmniej wśród francuskich elit muzyczno-literackich Paryża. Twórczość sceniczna Terradellasa była natomiast zapoznana w jego rodzinnej Hiszpanii. Dwa liczące się ośrodki operowe, Madryt i Barcelona, zdominowali muzycy włoscy; opery Terradellasa pojawiły się tam na deskach scenicznych dopiero po jego śmierci (Sesostri, wyst. 1754).

W twórczości scenicznej Terradellasa na plan pierwszy wysuwał się śpiew solowy; w jego muzyce religijnej, pisanej głównie w latach 1743–45 w Rzymie i wysoko tam ocenianej, podkreślano przede wszystkim wyobraźnię kompozytorską autora i swobodę w operowaniu dużymi zespołami chóralnymi oraz biegłość polifoniczną w fugowanych partiach mszy.

Literatura: J.R. Carreras i Bulbena Domènech Terradalleas, compositor de la XVIII centuria, Barcelona 1908; H. Volkmann Domenico Terradellas, „Zeitschrift der Internationalen Musikgesellschaft” XIII, 1911/12; J. Roca La producció musical de Domènec Terradellas, deixeble de Durante, „Revista musical catalana” XXXI, 1934; J. Subira História de la música, Barcelona 1947, uzup. 3. wyd. 1958; K.H. Groeppe Form and Style in the Arias of Domingo Terradellas, dysertacja uniwersytetu Louisville, 1968; B. Bigongiali La „Merope” di A. Zeno nelle versioni di Jommelli e Terradellas. Libretti e fonti musicali manoscritte, „Fonti musicali italiane” 2005 nr 10.

Kompozycje i edycje

Kompozycje

Sceniczne:

opery:

Astarto, libretto A. Zeno z P. Pariatim, wyst. Rzym 1739

Gl’intrichi delle cantarine, opera komiczna, libretto A. Palomba (?), wyst. Neapol 1740

Merope, libretto A. Zeno, wyst. Rzym 1743

Artaserse, libretto P. Metastasio, wyst. Wenecja 1744

Annibale in Capua, pasticcio z muzyką J.A. Hassego, G.B. Lampugnaniego, P.D. Paradiesa, libretto F. Vanneschi, wyst. Londyn 1746

Mitridate, libretto F. F. Vanneschi, wyst. Londyn 1746

Semiramide riconosciuta, libretto P. Metastasio, wyst. Florencja 1746

Bellerofonte, libretto F. F. Vanneschi, wyst. Londyn 1747

Didone abbandonata, libretto P. Metastasio, wyst. Turyn 1750

Imeneo in Atene, componimento drammatico, libretto S. Stampiglia, wyst. Wenecja 1750

Sesostri, re d’Egitto, libretto P. Pariati, wyst. Rzym 1751.

Wokalno-instrumentalne:

religijne:

Giuseppe riconosciuto, oratorium, tekst P. Metastasio, wyk. Neapol 1736

Ermenegildo martire, oratorium, wyk. Neapol 1739, zaginione

msze na 4–5 głosów z towarzyszeniem instrumentu

części mszalne, m.in. Kyrie i Gloria na 8 głosów z towarzyszeniem instrumentu

psalmy, w tym z lat 1743–44 na głos solo i chór z towarzyszeniem instrumentu

motety, m.in. Laetentur omnes na 3 głosy, smyczki i organy

 

Edycje:

La Merope, wyd. zrewid. i wstęp R. Gerhard, «Publicaciones del Departamento de Música de la Biblioteca de Catalunya» XIV, Barcelona 1951

Sesostri, wyd. faksymilowe, wstęp H.M. Brown, «Italian Opera 1640–1770» XLIII, Nowy Jork 1978

Giuseppe riconosciuto, wyd. zrewid. J. Dolcet i I. Yepes, Barcelona 1996

2 motety: Nocturna proceda i Plaudite populi na sopran/tenor i orkiestrę, wyd. J. Dolcet, Barcelona 2001.