Tavener [t’ejwner] Sir John Kenneth, *28 I 1944 Londyn, angielski kompozytor. W latach 1961–65 studiował w Royal Academy of Music pod kierunkiem L. Berkeleya (fortepian) i D. Lumsdaine’a (kompozycja), przerwał studia, nie uzyskawszy dyplomu. W 1968 zdobył uznanie szerokiej publiczności kantatą The Whale, która zapewniła mu wysoką pozycję w środowisku muzycznym. Od 1969 do 1974 profesor kompozycji w Trinity College of Music w Londynie. W 2000 uhonorowany tytułem szlacheckim.
W początkach twórczości Tavener łączył elementy różnych stylów: w The Whale występuje collage melodyki typu późnoromantycznego oraz rytmiki i harmonii będącej efektem wpływów Strawińskiego. W In alium z kolei kompozytor nawiązuje do harmoniki Messiaena. Echa wczesnej muzyki hiszpańskiej odzywają się w Ultimos ritos oraz Canciones españolas; w tym ostatnim pojawia się także polifonia wzorowana na utworach Strawińskiego z późnego okresu jego twórczości (jest ona nb. obecna również w In Memoriam Igor Stravinsky, Responsorium in Memory of Annon Lee Silver i Requiem for Father Malachy). Od lat 70. XX w. Tavener zdradza coraz większe zainteresowanie możliwościami wyrażenia muzyką idei religijnych; od momentu konwersji kompozytora na obrządek prawosławny (1977) wpływ prawosławnej muzyki liturgicznej ma decydujące znaczenie dla kształtu jego dzieł. Aura egzotyki wynikająca z inspiracji muzyką cerkiewną zwiększa atrakcyjność dzieł Tavenera zwłaszcza wśród zachodnioeuropejskich odbiorców; szczególnego uznania doczekały się The Protecting Veil, We Shall See him as he is oraz Laila (Amu). Obfitą (ponad 260 dzieł) twórczość Tavenera cechuje zasadniczy związek z refleksją natury religijnej, kompozytor traktuje muzykę jako wyraz głębokiej duchowości. W warstwie muzycznej przejawia się to stosowaniem statycznej narracji, nierzadko skonstruowanej w oparciu o bloki brzmieniowe, tudzież budowaniem kontinuum z modeli ostinatowych (co tworzy nastrój muzycznego rytuału). Środki harmoniczne – głównie proste układy modalne, często powtarzane, statyczne (zatrzymane) współbrzmienia – wydatnie podkreślają aurę transcendencji. Fundamentalną rolę w utworach Tavenera odgrywa tekst użyty bądź stanowiący inspirację; to tłumaczy ogromną przewagę dzieł wokalnych, w których warstwa słowna pochodzi najczęściej z Biblii bądź z pism świętych lub mistyków chrześcijaństwa (m.in. Matki Tekli, z którą Tavener współpracował od 1991).
Literatura: P. Philips The Ritual Music of John Tavener, „Contact” nr 26, 1983; John Tavener i Matka Tekla Ikons. Meditations in Words and Music, Londyn 1994 (w tym I. Moody John Tavener and the Music of Paradise).
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Koncert na fortepian i orkiestrę, 1963
Koncert kameralny, 1964, zrewid. 1968
Grandma’s Footsteps na 5 pozytywek i zespół kameralny, 1968
In Memoriam Igor Stravinsky na 2 flety altowe, pozytyw i dzwonki, 1971
Variations on „Three Blind Mice” na orkiestrę, 1972
Palintropos na fortepian i orkiestrę, 1978
Trisagion na kwintet dęty, 1981
The Protecting Veil na wiolonczelę i orkiestrę smyczkową, 1987
The Repentant Thief na klarnet, perkusję i orkiestrę smyczkową, 1990
Eternal Memory na wiolonczelę i orkiestrę smyczkową, 1991
The Last Sleep of the Virgin na kwartet smyczkowy i dzwonki, 1991
Theophany na bęben bandir, orkiestrę i taśmę, 1993
Wake Up and Die na wiolonczelę solo i zespół wiolonczel, 1996
Diodia na kwartet smyczkowy, 1997
Mystagogia na orkiestrę, 1998
Ikon of Joy/Sorrow na kwartet smyczkowy, 1999
Ekstasis na obój, trąbkę, skrzypce i orkiestrę, 2000
Remembering Lennox through Michael na orkiestrę kameralną, 2004
Kaleidoscopes (A Tribute to Mozart) na obój i orkiestrę kameralną, 2005
Lalishri na skrzypce i orkiestrę smyczkową, 2006
Dhyäna na skrzypce i orkiestrę smyczkową, 2007
utwory solowe.
Wokalne:
utwory na chór a cappella, m.in.:
Liturgy of St John Chrysostom, 1977
Funeral Ikos, 1981
Ikon of St Cuthbert of Lindisfarne, sł. Matka Tekla, 1986
The Lord’s Prayer, 1993
Apolytikion of St Martin, 1997
Birthday Sleep, 1999
Parting Gift for Tam Farrow, 2000
Schuon Hymnen, 2003
Fear no more, 2007
Wokalno-instrumentalne:
Credo na tenor, narratora, chór, 3 oboje, 3 trąbki, 2 puzony i organy, 1961
The Cappemakers, kantata dramatyczna na głosy solowe, 2 recytatorów, chór i orkiestrę kameralną, sł. z York Mystery
Play, 1964, zrewid. 1965
Cain and Abel, kantata na sopran, alt, tenor, baryton i orkiestrę, sł. z York Mystery Play i Wulgaty, 1965
In alium na sopran, orkiestrę i taśmę, sł. C. Péguy i z Wulgaty, 1968
Introit for 2th March, the Feast of St John Damascene na sopran, alt, chór z orkiestrą 1968
Celtic Requiem na sopran, chór dziecięcy, chór mieszany z orkiestrą, sł. m.in. z mszy żałobnej, H. Vaughan, kardynał J.H. Newman, 1969
The Whale, kantata dramatyczna na mezzosopran, baryton, głos recytujący, 6 aktorów z megafonami, chór dziecięcy i mieszany, organy, organy elektryczne, orkiestrę i taśmę, sł. z Collins Encyclopaedia i Wulgaty, 1966, wyk. polskie Warszawska Jesień 1969
Coplas na sopran, alt, tenor, bas, chór i taśmę, sł. Św. Jan od Krzyża, 1970, wyk. polskie Warszawska Jesień 1973
Responsorium in Memory of Annon Lee Silver na 2 mezzosoprany, 2 flety i chór, 1971
Canciones españolas na 2 kontratenory, 2 flety, perkusję, klawesyn i organy, sł. Alfons X Mądry, Alfonso Mudarra, anonimowe, 1972
Little Requiem for Fath er Malachy Lynch na chór z orkiestrą kameralną, 1972
Ultimos ritos na mezzosopran, 12 basów, sopran, alt, tenor, bas, 5 głosów męskich, chór, zespół dęty blaszany i taśmę z orkiestrą, sł. Św. Jan od Krzyża, 1972
Requiem for Father Malachy na głos solowy, chór z orkiestrą, 1973, zrewid. 1979
Candele of the Mother of God na sopran i chór, 1976
Akhmatova. Requiem na sopran, bas i orkiestrę, 1980
Risen! na chór z orkiestrą, sł. z Biblii, 1981
The Great Canon of St Andrew of Crete na bas i chór, 1981
Towards the Son na 3 wysokie głosy i orkiestrę kameralną, 1982
Ikon of Light na chór i trio smyczkowe, 1984
Akathist of Thanksgiving na głos solowy, chór, perkusję, organy z orkiestrą smyczkową, sł. G. Pietrow, 1987
Prayer (for Szymanowski) na bas i fortepian, 1987, wyk. Warszawska Jesień 1987
Lament of the Mother of God na sopran i chór, 1989
Resurrection na głos solowy, chór, zespół dęty blaszany, perkusję, organy i kwartet smyczkowy, sł. z Biblii i Matka Tekla, 1989
Annunciation na sopran, alt, tenor, bas i chór, 1992
Apocalypse na głos wysoki, sopran, alt, 7 kontratenorów, tenor, bas, głos chłopięcy, głos męski, chór i 3 grupy orkiestrowe, sł. Matka Tekla wg Biblii, 1993
Feast of Feasts na 2 soprany, 2 tenorów, bas, chór, perkusję i organy, 1995
Svyati na chór i wiolonczelę, 1995
We Shall See him as he is na sopran, 2 tenory, chór, 2 trąbki, kotły, organy z orkiestrą smyczkową, sł. Matka Tekla wg Biblii, 1992, wyk. polskie Warszawska Jesień 1995
Total Eclipse na sopran, kontratenor, tenor, saksofon, chór z orkiestrą, sł. Matka Tekla, 1999
Ikon of Eros na sopran, baryton, skrzypce, chór z orkiestrą, 2000
Lamentations and Praises na 12 głosów męskich i zespół instrumentów, 2000
Lament for Jerusalem na sopran, kontratenor, chór z orkiestrą, 2002
The Veil of the Temple na sopran, chór dziecięcy i chór mieszany z orkiestrą kameralną, 2002
Atma Mass na chór i organy, 2003
Schuon Lieder na sopran i zespół kameralny, 2003
Away in a Manger na głos wysoki i chór, 2004
Cantus mysticius na sopran, klarnet i orkiestrę smyczkową, 2004
Prayer for Jerusalem na chór dziecięcy, 2006
Sollemnitas in Conceptione Immaculata Beatae Mariae Virginis na sopran, 2 tenory, baryton, 4 basy, kwartet smyczkowy,
chór z orkiestrą, 2006
Adoremus na sopran, baryton, chór i organy, 2007
Requiem na sopran, tenor, wiolonczelę solo, chór z orkiestrą, 2007
Sceniczne:
opery:
Thérèse, libretto G. McLarnon, 1973–76, wyst. Londyn 1979
A Gentle Spirit, libretto G. McLarnon wg F. Dostojewskiego, 1977, wyst. Bath 1977
widowiska muzyczno-taneczne:
Mary of Egypt na sopran, alt, bas, chór dziecięcy i mieszany, orkiestrę i taśmę, libretto Matka Tekla, 1991, wyst. Aldeburgh 1992
Laila (Amu) na sopran, tenor i orkiestrę, sł. tradycyjne legendy arabskie, 2004, wyst. Londyn 2005
