Talich Václav, *28 V 1883 Kroměříž (Morawy), †16 III 1961 Beroun (k. Pragi), czeski dyrygent, skrzypek i pedagog. Naukę gry na skrzypcach rozpoczął pod kierunkiem ojca, Jana Talicha (1851–1915), nauczyciela muzyki i dyrygenta chórów na Morawach (Kroměříž, Klatovy, Rožnov). W latach 1897–1903 Talich studiował w konserwatorium w Pradze w klasie skrzypiec J. Mařáka i O. Ševčika. Studia uzupełniające odbył dorywczo w latach 1908–10 w Lipsku u M. Regera (kompozycja), H. Sitta (skrzypce) i A. Nikischa (dyrygentura), który miał decydujący wpływ na rozwój jego kariery dyrygenckiej. W latach 1903–04 był skrzypkiem, a następnie koncertmistrzem Berliner Philharmoniker. W latach 1904–05 zajmował stanowisko koncertmistrza orkiestry opery w Odessie, w latach 1905–06 prowadził klasę skrzypiec w szkole Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego w Tyflisie (obecnie Tbilisi), gdzie występował jako prymariusz kwartetu smyczkowego i debiutował jako dyrygent. W latach 1906–08 był korepetytorem i dyrygentem zespołów amatorskich w Pradze. W latach 1908–2 kierował nowo utworzoną Filharmonią Słoweńską w Lublanie. W latach 1912–15 dyrygował orkiestrą opery w Pilznie. W latach 1915–18 działał w Pradze jako pedagog oraz – okazjonalnie – altowiolista Kwartetu Czeskiego. Przełomowe znaczenie dla Talicha miał pierwszy koncert z orkiestrą Czeskiej Filharmonii w Pradze (12 XII 1917), poświęcony w całości muzyce czeskiej (O. Ostrčil, V. Novák, A. Dvořák), oraz prawykonanie poematu symfonicznego Zrání J. Suka (1918). Entuzjastycznie przyjęte występy Talicha otworzyły mu drogę do najwyższych stanowisk – był dyrektorem Czeskiej Filharmonii (1919–41) i Národni Divadlo (1935–44, 1947–48). W 1924 organizował w Pradze festiwal SIMC, w latach 1926–36 kierował filharmonią w Sztokholmie. Po II wojnie światowej był współtwórcą festiwalu Praska Wiosna, w latach 1949–52 kierował założoną przez siebie Słowacką Filharmonią w Bratysławie, w latach 1952–54 był doradcą artystycznym orkiestry Czeskiej Filharmonii. Działalność pedagogiczną prowadził w konserwatorium w Pradze (1932–45), akademii muzycznej w Pradze (1946–48) i wyższej szkole muzycznej w Bratysławie (1949–52); do jego uczniów należeli m.in. K. Ančerl, J. Krombholc, L. Slovák i Ch. Mackerras.
Talich był pierwszym czeskim dyrygentem o światowej renomie, którą zyskał jako odnowiciel Czeskiej Filharmonii. W ciągu niewielu lat doprowadził zespół, postrzegany wcześniej jako prowincjonalny, do poziomu najlepszych orkiestr europejskich; podkreślano zwłaszcza idealną synchronizację i nieskazitelną czystość stroju. Już występy w Wiedniu w 1922 przyjęto z entuzjazmem, a interpretacja utworów Beethovena zyskała Talichowi miano „czeskiego Furtwänglera”. Z Czeską Filharmonią występował m.in. we Włoszech, w Niemczech, Austrii, we Francji, w Belgii, Wielkiej Brytanii, Szwecji, w Warszawie (1931), Moskwie, Leningradzie i Charkowie. Odmówił przyjęcia stanowiska po L. Stokowskim w Philadelphia Orchestra. Ściśle związany z krajem, był przede wszystkim wielkim propagatorem muzyki czeskiej, dokonując prawykonań utworów L. Janáčka (Sinfonietta, 1926), J. Suka, B. Martinů i in. W 1941 dla ratowania Czeskiej Filharmonii zgodził się na występy w Berlinie i Dreźnie, stawiając jako warunek wykonanie cyklu poematów symfonicznych Moja ojczyzna B. Smetany z zabronionymi w Czechach Taborem i Blanikiem. Po 1948, oskarżony o kolaborację, otrzymał zakaz występów publicznych w Pradze; pozwolono mu jedynie na dokonanie nagrań studyjnych. Przywrócony do łask, dał w 1954 swój ostatni koncert z orkiestrą Czeskiej Filharmonii. W 1957 otrzymał tytuł Národní Umělec, którego nie był już świadom z powodu postępującej amnezji. Nagrania Talicha z orkiestrą Czeskiej Filharmonii z lat 1940–56 (W.A. Mozart, R. Wagner, P. Czajkowski, B. Smetana, A. Dvořák, L. Janáček, J. Suk, V. Novák) ukazały się w 11 albumach płytowych pt. Talich Special Edition (Supraphon 2005).
Literatura: Václav Talich, red. O. Šourek, Praga 1943; V. Pospíšil Václav Talich. Nekolik kapitol o díle a živote českého umelce, Praga 1961; Václav Talich. Dokument života a díla, red. H. Masaryková, Praga 1967; J. Waldorff Václav Talich, w: Diabły i anioły, Kraków 1971, 3. wyd. 1988; M. Kuna Václav Talich, Praga 1980; J. Paclt Václav Talich ve Švédsku 1926–36, Praga 1992.
