Szweykowski Zygmunt Marian, *12 V 1929 Kraków, †3 VIII 2023 Kraków, polski muzykolog. W latach 1947–51 studiował muzykologię u A. Chybińskiego na uniwersytecie w Poznaniu, tamże w latach 1950–53 asystent w Zakładzie Muzykologii. W 1954 został zatrudniony jako redaktor w Polskim Wydawnictwie Muzycznym (PWM) w Krakowie (od 1957 kierownik redakcji muzyki polskiej), a także jako asystent w Katedrze Historii i Teorii Muzyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1961 zrezygnował z pracy etatowej w PWM, współpracując z nim nadal jako redaktor serii: «Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej» (1963–), «Źródła do Historii Muzyki Polskiej» (1960–), «Symfonie Polskie» (1964–), «Musicalia Vetera. Katalog tematyczny rękopiśmiennych zabytków dawnej muzyki w Polsce» (1969–), antologii Muzyka w dawnym Krakowie (1964) i Barok (3 z., 1969) w serii «Musica Antiqua Polonica» oraz jako wiceprzewodniczący Rady Programowej, członek Kolegium i Komitetu Redakcyjnego oraz redaktor naukowy działu kompozytorzy, teoretycy i wykonawcy XVII w. w Encyklopedii Muzycznej PWM. W 1964 uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim stopień doktora na podstawie rozprawy o technice koncertującej w muzyce polskiej z okresu baroku (napisanej pod kierunkiem J.M. Chomińskiego), tamże adiunkt, 1970 docent; w 1976 habilitował się, przedstawiając pracę Musica moderna w ujęciu M. Scacchiego, w 1990 uzyskał tytuł profesora i stanowisko profesora nadzwyczajnego, a w 1993 profesora zwyczajnego UJ. W latach 1971–99 pełnił funkcję kierownika Katedry Historii i Teorii Muzyki (przekształconej w 1999 w Instytut Muzykologii); w latach 1999–2005 kierownik Zakładu Muzyki Dawnej w tymże instytucie. W 1991 założył wydawnictwo Musica Iagellonica, które z jego inicjatywy wydaje czasopismo „Musica Iagellonica” (1995–), serie «Practica Musica» (1993–) i «Sub Sole Sarmatiae» (1994–), a także prace autorskie i zbiorowe (m.in. podręcznik Historia muzyki w XVII wieku). W latach 1975–2003 Szweykowski prowadził wykłady i seminaria w Zakładzie Muzykologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu; współpracował ściśle z Instytutem Sztuki Polskiej Akademii Nauk, od 1972 jako członek kolegium redaktorów «Monumenta Musicae in Polonia» i w latach 1970–2005 kierownik działu Opera omnia w tejże serii; od 1981 członek Rady Naukowej Instytutu Sztuki PAN. Prowadził cykle wykładów: w 1967/68 w University of Illinois w Urbana, w 1973/74 w uniwersytecie w Lublanie, w 1976/77 w Alliance College w Cambridge Springs (Pensylwania), a także uczestniczył w licznych kongresach krajowych i zagranicznych (w Brnie, Lublanie, Bolonii) oraz konferencjach polsko-włoskich (w Bolonii, Como i innych). Był członkiem krajowych i zagranicznych stowarzyszeń naukowych (od 1972 American Musicological Society, od 1998 Accademia Filarmonica di Bologna); w latach 1974–97 należał do International Musicological Society (w latach 1987–97 był polskim przedstawicielem w zarządzie). W 1965, 1978, 1987 otrzymał nagrodę Ministra Edukacji Narodowej, w 1982 nagrodę miasta Krakowa, w 1995 nagrodę Związku Kompozytorów Polskich, w 2003 nagrodę Prezesa Rady Ministrów.
Główną dziedzinę zainteresowań naukowych Szweykowskiego stanowiła historia dawnej muzyki i kultury muzycznej w Polsce i we Włoszech. Początkowo Szweykowski zajął się problematyką staropolszczyzny muzycznej, kontynuując tradycje szczegółowych, faktograficzno-źródłowych badań A. Chybińskiego; jego prace z tego zakresu mają zasadnicze znaczenie dla rekonstrukcji dziejów muzyki polskiego renesansu i baroku. Skoncentrował się w nich przede wszystkim na życiu i spuściźnie kompozytorów XVI i XVII w. (C. Bazylika, Wacława z Szamotuł, M. Mielczewskiego, S.S. Szarzyńskiego i innych), a postacie niektórych z nich wprowadził do literatury muzykologicznej; odnalazł także ważne zabytki muzyczne i archiwalia. Rezultaty swoich poszukiwań badawczych opublikował w postaci artykułów faktograficznych i analityczno-interpretacyjnych (np. F. Lilius i jego twórczość..., J. Brant (1544-1602)..., Z problemów techniki polichóralnej M. Mielczewskiego) oraz inwentaryzatorskich (Present State of Research of the Polish Musical Sources in Swedish Libraries), a przede wszystkim kilkudziesięciu źródłowo-krytycznych wydań utworów (w serii „Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej” i „Źródła do Historii Muzyki Polskiej”, a zwłaszcza 3 tomy dzieł M. Mielczewskiego). W tych ostatnich publikacjach, zaopatrzonych w szczegółowe wstępy monograficzne i komentarze krytyczne, Szweykowski stworzył wzór polskiego naukowego edytorstwa muzyki dawnej. Podejmował również generalne zagadnienia dotyczące periodyzacji muzyki baroku w Polsce (Próba periodyzacji okresu baroku w Polsce, Problem przełomu stylistycznego między renesansem a barokiem w muzyce polskiej) oraz jej właściwości techniczno-stylistycznych, a zwłaszcza stylu koncertującego (Styl koncertujący w polskiej muzyce wokalno-instrumentalnej) i kształtowania melodyki (Z zagadnień melodyki w polskiej muzyce wokalno-instrumentalnej późnego baroku) w kompozycjach wokalno-instrumentalnych, które rozpatrywał w kontekście twórczości europejskiej. W kręgu staropolskich zainteresowań Szweykowskiego pozostają także prace dotyczące związków między polską i włoską kulturą muzyczną. Są to artykuły poświęcone dziełom kompozytorów włoskich, działających na dworze królewskim w Warszawie (Unikalne druki utworów A. Pacellego, Kilka uwag o twórczości mszalnej G.F. Aneria związanej z Polską) i wydania ich kompozycji (w serii «Sub Sole Sarmatiae»), a także książka Włosi w kapeli królewskiej polskich Wazów, w której Szweykowski przedstawił relacje między twórczością kompozytorów polskich i włoskich aktywnych w orbicie kapeli polskich Wazów, skupiając uwagę na cechach techniczno-stylistycznych utworów polichóralnych, małogłosowych i monodycznych oraz na przemianach dokonujących się na terenie uprawianych tam gatunków muzycznych. W późniejszych pracach, poświęconych muzyce włoskiej, Szweykowski skupił się na problematyce przełomu stylistycznego, jaki dokonywał się w drugiej połowie XVI w. i w pierwszych dziesięcioleciach XVII w., rozpatrując to zagadnienie głównie w świetle ówczesnej refleksji teoretycznej ze zwróceniem szczególnej uwagi na zjawiska z zakresu praktyki wykonawczej. Do najważniejszych publikacji z dziedziny teorii muzyki należy książka Musica moderna w ujęciu M. Scacchiego. Wychodząc od rozważań na temat manieryzmu w muzyce, Szweykowski przedstawił przemiany związane z opozycją prima i seconda pratica z perspektywy pism teoretyczno-muzycznych Scacchiego, a jego poglądy ukazał w kontekście włoskich traktatów teoretycznych XVI i XVII w. oraz skonfrontował ze współczesną mu twórczością muzyczną (w tym też kompozytorów działających na dworze królewskim w Warszawie). W artykułach na temat myśli teoretycznej G.M. Bardiego (Późny renesans w poszukiwaniu ideału muzycznego) i V. Galileiego (Krytyka kontrapunktu w „Dialogo della musica antica, et della moderna” V. Galilei), a zwłaszcza G. Cacciniego (G. Caccini wobec teorii Cameraty Florenckiej, Sprezzatura i grazia. Klucz do estetyki liryki wokalnej wczesnego baroku, G. Caccini – kodyfikator nowego wykonawstwa figur ozdobnych), Szweykowski rozwinął wątek praktyki wokalnej, który stanowi istotne zagadnienie jego 2-tomowej książki Między kunsztem a ekspresją. Podsumowując i poszerzając dotychczasowe badania szczegółowe, przedstawił przeobrażenia stylu i wykonawstwa muzycznego na gruncie liryki świeckiej i religijnej uprawianej we Florencji i Rzymie w okresie późnego renesansu i wczesnego baroku. Istotne znaczenie mają również studia Szweykowskiego nad praktyką wykonawczą utworów polichóralnych (m.in. M. Scacchi i jego uczniowie o technice polichóralnej, „Salmi concertati” G. Giacobbiego w świetle przedmowy autora), wybitnymi dziełami scenicznymi („Rappresentazione di Anima, e di Corpo” Cavalieriego. Muzyka dla sceny) i podstawowymi współczynnikami utworów dramatycznych (O czynnikach kształtujących recytatyw we włoskim „dramma per musica”).
Literatura: Affetti musicologici, ks. pamiątkowa Szweykowskiego, red. P. Poźniak, Kraków 1999 (zawiera wykaz prac do 1998).
Kultura wokalna XVI-wiecznej Polski, Kraków 1957
Technika koncertująca w polskiej muzyce wokalno-instrumentalnej okresu baroku (dysertacja doktorska UJ, 1964), fragmenty publikowane: Wenecki koncert rondowy w polskiej praktyce kompozytorskiej okresu baroku, „Studia Hieronymo Feicht septuagenario dedicata”, Kraków 1967 i Styl koncertujący w polskiej muzyce wokalno-instrumentalnej, „Muzyka” 1970 nr 1, tłumaczenie angielskie Concertato Style in Polish Vocal-Instrumental Music of the 17th Century, „Polish Musicological Studies” t. 1, red. Z. Chechlińska i J. Stęszewski, Kraków 1977
Musica moderna w ujęciu M Scacchiego, Kraków 1977 (rozprawa habilitacyjna)
Między kunsztem a ekspresją, t. 1: Florencja, t. 2: Rzym, Kraków 1992, 1994 (rozdziały wstępne i przekład tekstów włoskich autorstwa A. Szweykowskiej)
Włosi w kapeli królewskiej polskich Wazów, z A. Szweykowską, część 2: Muzyka, Kraków 1997
artykuły:
F. Lilius i jego twórczość na tle wczesnego baroku w Polsce, „Muzyka” 1960 nr 1, 1962 nr 4
Z zagadnień melodyki w polskiej muzyce wokalno-instrumentalnej późnego baroku, „Muzyka” 1961 nr 2
Sylwetka kompozytorska D. Stachowicza (1658–1699), „Muzyka” 1962 nr 1
The Renaissance, w: Polish Music, red. S. Jarociński, Warszawa 1965
Próba periodyzacji okresu baroku w Polsce, „Muzyka” 1966 nr 1
Some Problems of Baroque Music in Poland, „Musica Antiqua Europae Orientalis”. Acta Scientifica I, Warszawa 1966
„Missa sub Concerto” A. Jarzębskiego, „Muzyka” 1968 nr 4
Problem przełomu stylistycznego między renesansem a barokiem w muzyce polskiej, „Musica Antiqua Europae Orientalis”. Acta Scientifica II, Bydgoszcz 1969
Tradition and Popular Elements in Polish Music of the Baroque Era, „The Musical Quarterly” LVI, 1970
Praktyka wykonawcza jako przedmiot badania muzykologicznego, „Muzyka” 1971 nr 3
Muzyczne poszukiwania w bibliotekach szwedzkich, „Muzyka” 1971 nr 4
Ah dolente partita: Monteverdi – Scacchi, „Quadrivium” XII, 1971
Unikalne druki utworów A. Pacellego, „Muzyka” 1972 nr 1
Kilka uwag o twórczości mszalnej G.F. Aneria związanej z Polską, „Muzyka” 1972 nr 4, tłumaczenie włoskie Le messe di G.F Anerio ed U loro rapporto con Tattivitä del compositore in Polonia, „Quadrivium” XVI, 1975
Poglądy Scacchiego na muzykę jako sztukę, «Pagine» I, Kraków 1972
Czy istnieje manieryzm jako okres historii muzyki, „Muzyka” 1973 nr 1
J. Brant (1544–1602) i jego nowo odkryta twórczość muzyczna, „Muzyka” 1973 nr 2
„Stile imbastardito” i,,stile rappresentativo” w systemie teoretycznym M. Scacchiego, „Muzyka” 1974 nr 1
A Concise Characterization of Polish Musical Production in the Baroque Era, w: Beiträge zur Musikgeschichte Osteuropas, red. E. Arro, Wiesbaden 1977
La musicaper i drammi di V Puccitelli, w: V. Puccitelli e U teatro per musica nella Polonia di Ladislao IV, red. O. Ruggieri, San Severino Marche 1979
Ideał muzyki starożytnej w praktyce kompozytorskiej wczesnego seicenta, „Muzyka” 1983 nr 4
Nieznana wersja motetu „Mihi autem”M. Leopolity, „Muzyka” 1984 nr 4
Dalle ricerche sul recitativo del dramma per musica nella prima metä del Seicento, w: Vita teatrale in Italia e Polonia fra seicento e settecento, red. M. Bristiger, J. Kowalczyk, J. Lipiński, Warszawa 1984
Późny renesans w poszukiwaniu ideału muzycznego, „Muzyka” 1985 nr 1
Krytyka kontrapunktu w „Dialogo della musica antica, et della moderna” V Galilei, „Muzyka” 1985 nr ¾
G. Caccini wobec teorii Cameraty Florenckiej, „Muzyka” 1986 nr 1
Sprezzatura i grazia. Klucz do estetyki liryki wokalnej wczesnego baroku, „Muzyka” 1987 nr 1, tłumaczenie angielskie „Sprezzatura” and „grazia”. A Key to Vocal Art in the Early Baroque Period, «Polish Art Studies» IX, 1988
O czynnikach kształtujących recytatyw we włoskim „dramma per musica” 1600–1640, w: Muzykologia krakowska 1911–1986, red. E. Dziębowska, Kraków 1987
G. Caccini – kodyfikator nowego wykonawstwa figur ozdobnych, „Muzyka” 1988 nr 1
La trasmutazione stilistica fra il rinascimento e il barocco nellopinione dei„nobili dilettanti di musica”, w: Momenti di storia musicale tra Italia e Polonia, t. 2, «Miscellanea Saggi Convegni» XXVIII, Bolonia 1990
Okres baroku muzycznego w zmiennej perspektywie, «Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu» nr 6, 1994
Present State of Research of the Polish Musical Sources in Swedish Libraries, w: Polish-Swedish Cultural Relations during the Vasa Dynasty, red. T. Maciejewski, Warszawa 1996
M. Scacchi and his Pupils on the Polychoral Technique, „Musica lagellonica” t. 2, 1997, wersja polska „Muzyka” 1998 nr 2
Kapsperger Successor to Monteverdi, w: C. Monteverdi und die Folgen, red. S. Leopold i J. Steinhener, Kassel 1998
„Salmi concertati” G. Giacobbiego w świetle przedmowy autora, w: Muzykolog wobec dzieła muzycznego, księdze pamiątkowej E. Dziębowskiej, red. M. Woźna-Stankiewicz i Z. Dobrzańska-Fabiańska, Kraków 1999
Awertimenti do zbioru „Salmi boscarecci”I. Donati, w: Complexus effectuum musicologicae, księdze pamiątkowej M. Perza, red. T. Jeż, Kraków 2003
Materiał pieśniowy w mszach koncertujących M. Mielczewskiego, w: Muzyka wobec tradycji. Idee, dzieło, recepcja, księdze pamiątkowej I. Poniatowskiej, red. Sz. Paczkowski, Warszawa 2004
liczne hasła w MGG, NGroveD, PSB oraz Encyklopedii Muzycznej PWM i Wielkiej encyklopedii powszechnej;
artykuły napisane wspólnie z A. Szweykowską:
Wacław z Szamotuł – renesansowy muzyk i poeta, szkic biograficzny, „Muzyka” 1964 nr 1/2
„Rappresentazione di Anima, e di Corpo ” Cavalieriego. Muzyka dla sceny, „Muzyka” 1983 nr 1
W kręgu mecenatu rodu Sobieskich, „Muzyka” 1984 nr 3
„La liberazione di Ruggiero dall’isola d’Alcina” – legendy i fakty, w: Dzieło muzyczne. Teoria, historia, interpretacja, księdze pamiątkowej J.M. Chomińskiego, red. I. Poniatowska, Kraków 1984
Zaginiony utwór G. G. Kapspergera na cześć królewicza Władysława Wazy, „Muzyka” 1988 nr 4, tłumaczenie włoskie Un’ opera ignota di G.G. Kapsperger..., w księdze pamiątkowej G. Vecchiego, red. I. Cavallini, Modena 1989
A Roman Quest for Dramatic Monody, w: Contexts of Musicology, t. 2, red. M. Jabłoński, D. Jasińska, B. Muszkalska, R.J. Wieczorek, Poznań 1998
Muzycy włoscy na dworze Wazów, w: Staropolszczyzna muzyczna, red. J. Guzy-Pasiakowa, A. Leszczyńska, M. Perz, Warszawa 1998
Polichóralne „Concerti a due voci” G. Fattoriniego (1602), w: Muzyka w kontekście kultury, księdze pamiątkowej M. Tomaszewskiego, red. M. Janicka-Słysz, T. Małecka, K. Szwajgier, Kraków 2001
Modelli italiani nell’opera di M. Mielczewski, „Res Facta Nova” 6, 2003;
wydania:
M. Mielczewski. Opera omnia, t. 1: Canzony, t. 2: Koncerty wokalno-instrumentalne, t. 3: Msze koncertujące, „Monumenta Musicae in Polonia”, Kraków 1986, 1976, 2003
w «Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej», Kraków:
S.S. Szarzyński: Ave Regina, zeszyt 25, 1953, 1964, Ad hymnos ad cantus, zeszyt 26, 1954, 1964 oraz Litania cursoria, zeszyt 72, 1974
Wacław z Szamotuł Pieśni, zeszyt 28, 1956, 1973
C. Bazylik Pieśni, zeszyt 34, 1958
F. Lilius: Iubilate Deo, zeszyt 40, 1959, 1964 oraz Tua Iesu dilectio, zeszyt 56, 1965
J. Różycki: Exultemus omnes, zeszyt 44, 1961, 1966, Magnificat, zeszyt 54, 1964 oraz Confitebor, zeszyt 60, 1966
M. Zieleński: In monte Oliveti, zeszyt 53, 1964, 1980, Communiones a 3, zeszyt 70, 1973 oraz Magna est gloriosa eius, zeszyt 79, 1992
J. Kobierkowicz Ego Mater, zeszyt 55, 1965
B. Pękiel: Audite mortales, zeszyt 4, 1968 oraz Missa a 14, zeszyt 69, 1971, 1980
G.G. Gorczycki Sześć motetów, zeszyt 78, 1986
w «Źródła do Historii Muzyki Polskiej», Kraków:
M. Wronowicz Koncerty wokalno-instrumentalne, VIII, 1965
J.P. Habermann Utwory wokalno-instrumentalne, X, 1966
J. Brant Utwory zebrane, XXIV, 1975
M. Scacchi Madrygały, XXVI, 1979
F. Lilius Missa brevissima, XXXI, 1989
w «Sub Sole Sarmatiae», Kraków:
T. Merula Satiro e Corisea, z A. Patalas i A. Szweykowską, I, 1997
G.F. Anerio Missa Constantia, VIII, 1997
redakcje:
Z dziejów polskiej kultury muzycznej, t. 1, Kraków 1958 (w tym artykuł Szweykowskiego Rozkwit wielogłosowości w XVI wieku); G.G. Gorczycki. Studia, 2 t., Kraków 1986, 1990
M. Mielczewski. Studia, Kraków 1999 (w tym artykuły Szweykowskiego Z problemów techniki polichóralnej M. Mielczewskiego oraz Rękopisy mszy a cappella M. Mielczewskiego)
Historia muzyki w XVII w. Muzyka we Włoszech, t. 1: Pierwsze zmiany, Kraków 2000 (w tym artykuły Szweykowskiego: Interpretacje muzyki XVII wieku, Seconda pratica, Basso continuo) t. 2: Technika polichóralna, Kraków 2000 (w tym artykuł Szweykowskiego Technika polichóralna, jej typy i przemiany w XVII wieku), t. 3: Madrygał wielogłosowy, Kraków 2001 (w tym artykuły Szweykowsiego: Charakterystyka wielogłosowego madrygału w XVII wieku, Główne ośrodki komponowania madrygału wielogłosowego).
