Szadek, Tomasz

Szadek, z Szadka, Tomasz, †po 21 VII 1611, polski kompozytor, syn Macieja z Szadka. W 1560 podjął studia w Krakowie i uzyskał stopień bakałarza sztuk wyzwolonych (co potwierdza inskrypcja w późniejszej kopii jednego z jego utworów). Na dwór Zygmunta Augusta został przyjęty 25 VI 1569 jako adolescens cantor i był wymieniany w aktach rachunkowych do 1574, jeszcze podczas interregnum po śmierci króla. Nie jest pewne, czy był tożsamy z Tomaszem – muzykiem królewskim, czynnym jako kleryk w kapeli rorantystów w okresie od IX 1572 do II 1573 (informacja źródłowa może dotyczyć innego muzyka – Tomasza z Sącza). Z dokumentów roranckich wiadomo, że do tego kolegium Szadek został powołany w charakterze prebendariusza w 1575, po wcześniejszym otrzymaniu w tym roku święceń kapłańskich. W kapeli rorantystów działał do 1578, później pełnił na Wawelu funkcję katedralnego wikariusza oraz penitencjarza, powierzano mu też zadania administracyjne. W Krakowie pozostał do końca życia, ale od lat 90. XVI w. był też nominalnym proboszczem we wsi Rudawa. W latach 1602–04 zarzucano Szadkowi niedbałość w wykonywaniu obowiązków, niespłacanie długów oraz nieobyczajne zachowanie. Ostatni znany dotyczący go dokument pochodzi z 21 VII 1611.

Utwory Szadka, zgodnie z ich przeznaczeniem dla rorantystów, były pisane na głosy niskie. Wskazane przy mszach lata 1578 (Dies est laetitiae ) i 1580 (Officium Pisneme) dotyczą najpewniej czasu powstania kompozycji, gdyż same kopie, zwłaszcza pierwszej, sporządzone zostały nieco później. Msza Dies est laetitiae (w kopii bez odcinka Hosanna i części Agnus Dei) oparta jest na melodii łacińskiej kolędy, popularnej w Europie Środkowej od XV wieku. Szadek zastosował ją w różnych głosach najczęściej jako cantus firmus (w równych wartościach lub rytmizowany i ornamentowany), ale także jako temat poddawany imitacji. Cechą szczególną tej mszy jest wprowadzenie w Gloria i Credo melodii kolędy z oryginalnym tekstem jej pierwszej i drugiej zwrotki. Drugi cykl (Officium Pisneme) należy do typu missa parodia. Oparty jest na 5-głosowej chanson Th. Crecquillona Pis ne me peult venir, której strukturę Szadek na początku kolejnych części wiernie powtarza (z pominięciem najwyższego głosu), ale w dalszych partiach interesująco przekształaca, na ogół rezygnując z uzupełniania jej nowym materiałem. Kompozytor wykazał przy tym zarówno biegłość techniczną, jak zrozumienie idei parodiowania, kojarząc za pomocą melodii-symbolu tekst mszy z odpowiednim tekstem wzoru. Introit Vultum tuum oparty jest na równonutowym chorałowym cantus firmus w tenorze; w trzech głosach zdarzają się imitacje niezwiązane melodycznie z cantus firmus. W twórczości Szadka zdecydowanie dominuje polifonia; struktury akordowe są wprowadzane w mszach tylko jako figura noema.

Literatura: A. Chybiński Msza pastoralna Tomasza Szadka, „Muzyka Kościelna” III i IV, 1928 i 1929; P. Poźniak Technika parodiowania w mszy Tomasza Szadka, w: Musicae sacrae ars et scientia, ks. pamiątkowa K. Mrowca, red. S. Dąbek i I. Pawlak, «Roczniki Teologiczno-Kanoniczne» XXXIV/7, 1987; T.M.M. Czepiel Music at the Royal Court and Chapel in Poland c. 1543–1600, New York-London 1996; P. Poźniak Repertuar polskiej muzyki wokalnej w epoce Renesansu, Kraków 1999 (zawiera w aneksie edycję motetu Szadka); T. Marszał Tomasz Szadek (z Szadka, Schadek): kompozytor, śpiewak ksiądz, «Biuletyn Szadkowski» 7, 2007; P. Poźniak Wstęp do: Tomasz z Szadka, Dwie msze z rękopisu Kk L.1 i motet, wyd. Piotr Poźniak w «Musica in Ecclesia Cathedrali Cracoviensi Audita» t. 5, Kraków 2016.