Szabolcsi [sʹobolczi] Bence, *2 VIII 1899 Budapeszt, †21 I 1973 Budapeszt, węgierski muzykolog. Studiował w latach 1917–20 prawo, historię literatury i filozofię na uniwersytecie w Budapeszcie, w 1917–21 kompozycję w akademii muzycznej w Budapeszcie u Z. Kodálya, L. Weinera i A. Siklósa oraz w 1921–23 w konserwatorium w Lipsku u S. Karg-Elerta, w 1921–23 muzykologię, historię i historię sztuki na uniwersytecie w Lipsku, gdzie w 1923 doktoryzował się pod kierunkiem H. Aberta na podstawie pracy Benedetti und Saracini. Beiträge zur Geschichte der Monodie. W latach 1923–39 działał w Budapeszcie jako krytyk muzyczny oraz odbywał liczne podróże w kraju i za granicą, zbierając materiały, które przez wiele lat służyły mu do badań, głównie w zakresie folkloru muzycznego i historii muzyki węgierskiej. W latach 1945–72 był profesorem historii muzyki w akademii muzycznej w Budapeszcie, gdzie w 1951 utworzył katedrę historii muzyki. W 1948 został członkiem Węgierskiej Akademii Nauk, w 1961 zorganizował i do końca życia kierował Archiwum Bartóka, przekształconym w 1969 w Instytut Muzykologii Węgierskiej Akademii Nauk. Był współzałożycielem i współredaktorem czasopism muzycznych „Uj zenei szemle” (1926–29 i 1947–49) i „Magyar zene” (1960–73) oraz serii «Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae» (1967–73) i «Zenetudományi Tanulmányok» (z D. Barthą, 1953–61)
Szabolcsi, jeden z twórców muzykologii węgierskiej, swoją działalnością badawczą, naukowo-organizacyjną i dydaktyczną przyczynił się do stworzenia na Węgrzech nowoczesnych, zinstytucjonalizowanych form badań muzykologicznych i wprowadził węgierską naukę o muzyce do obiegu międzynarodowego. Jest autorem licznych rozpraw o charakterze syntetycznym, jak też dotyczących szczegółowych problemów z zakresu historii muzyki węgierskiej, ujętych na szerokim tle historycznym. W pracach o tematyce etnograficznej opierał się na dokonaniach B. Bartóka i Z. Kodálya; w publikacjach o charakterze historycznym nawiązywał do metod francuskiej muzykologii, wypracowanych w połowie XX w. Zajmował się szczegółowo historią muzyki węgierskiej od średniowiecza do XX w. i jej związkami z muzyką europejską i orientalną, powiązaniami muzyki z poezją i literaturą oraz muzyką ludową; wskazał na znaczenie prac Kodálya i Bartóka dla rozwoju muzykologii węgierskiej, napisał biografię Bartóka i opracował pierwszą węgierską encyklopedię muzyki.
Literatura: J. Maróthy Eine kurzgefasste Bibliographie der musikwissenschaftlichen Werke von Bence Szabolcsi oraz Bence Szabolcsi sechzig Jahre alt, „Beiträge zur Musikwissenschaft” II, 1960; Bence Szabolcsi Septuagenario, księga pamiątkowa, red. D. Bartha, bibliografia oprac. M. Berlász i I. Homolya, «Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae» XI, 1969; Magyar zenetörténeti tanulmányok Szabolcsi Bence 70. születésnapjára (‘węgierskie studia muzykologiczne na 70-lecie Bence Szabolcsiego’), red. F. Bónis, bibliografia oprac. M. Berlász i I. Homolya, Budapeszt 1969; G. Lukács Bence Szabolcsi, „Muzsika” XII, 1969; L. Vargyas i in. Bence Szabolcsi, „Magyar zene” X, 1969/70; B. Rajeczky, nekrolog, «Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae» XIV, 1972; F. Bónis The Magnum Opus of Bence Szabolcsi, „New Hungarian Quarterly” nr 53, 1974
Z. Kodály. Chormusik oraz Z. Kodály, ein Meister des Liedes, Wiedeń 1927
A XVII. század magyar főöri zenéje (‘muzyka dworów magnackich na Węgrzech w XVII w.’), Budapeszt 1928
A XVIII. század magyar kollégiumi zenéje (‘muzyka węgierskich kolegiów w XVIII w.’), Budapeszt 1930
La musique des Tziganes, Paryż 1938, 2. wyd. 1962
A zene története (‘historia muzyki’), Budapeszt 1940, 6. wyd. 1984
Mozart élete és művei (‘Mozart, życie i dzieło’), z A. Tóthem, Budapeszt 1941
A magyar zenetörténet kézikönyve, Budapeszt 1947, 3. wyd. 1977, przekł. niem. Geschichte der ungarischen Musik, Budapeszt 1964, 2. wyd. Lipsk 1965, przekł. ang. Londyn 1964, 2. wyd. 1974
Beethoven, Budapeszt 1947, 5. wyd. 1976
Európai virradat. A klassikus zene kialakulása Vivalditól Mozartig, Budapeszt 1949, 3. wyd. 1982, przekł. niem. Europäische Morgenröte. Aufstieg der klassischen Musik von Vivaldi bis Mozart, Wiesbaden 1970
A melódia története, Budapeszt 1950, 2. wyd. 1957, przekł. niem. Bausteine zu einer Geschichte der Melodie, Budapeszt 1959, przekł. ang. A History of Melody, Nowy Jork 1965, 2. wyd. Londyn 1966
Népzene és történelem (‘muzyka ludowa a historia), Budapeszt 1954, 2. wyd. 1955
Liszt F. estéje, Budapeszt 1956, przekł. niem. F. Liszt an seinem Lebensabend, Budapeszt 1959, przekł. ang. Budapeszt 1959
B. Bartók. Leben und Werk, Lipsk 1961, 2. wyd. 1968
zbiory artykułów:
Vers és dallam (‘poezja i melodia’), Budapeszt 1959, 2. wyd. 1972 (15 artykułów)
A magyar zene évszázadai (‘stulecia muzyki węgierskiej’), red. F. Bónis, 2t., Budapeszt 1959, 1961 (10 studiów o muzyce węgierskiej od średniowiecza do XIX w.)
A válaszút és egyéb tanulmányok (‘rozdroża i inne eseje’), Budapeszt 1963
A zenei köznyelv problémái. A romantika felbomlása (‘problematyka potocznego języka muzycznego, schyłek romantyzmu’), Budapeszt 1968 (2 artykuły, przekł. ang. The Decline of Romanticism, «Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae» XII, 1970)
Úton Kodályhoz (‘na drodze do Kodalya’), Budapeszt 1972 (7 artykułów)
Artykuły:
Probleme der alten ungarischen Musikgeschichte, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” VII, 1924/25, VIII, 1925/26 (pierwodr. w „Budapesti szemle” CXCVII, 1924)
Die ungarischen Spielleute des Mittelalters, w księdze pamiątkowej H. Aberta, red. L. Blume, Halle 1928
Ungarische Chorpartituren des 18. Jahrhunderts, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” XI, 1928/29
Główne kierunki badań muzycznych na Węgrzech, „Kwartalnik Muzyczny” 1930 nr 9
The Eastern Relations of Early Hungarian Folkmusic, „Journal of the Royal Asiatic Society”, Londyn 1935 (pierwodr. w języku węg. w „Ethnographia” XLV, 1934)
Über Kulturkreise der musikalischen Ornamentik in Europa, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” XVII, 1935
Five-Tone Scales and Civilization, „Acta Musicologica” XV, 1943 (pierwodr. w języku węg. w „Ethnographia” XLVII, 1936)
A Jewish Musical Document of the Middle Ages. The Most Ancient Noted Biblical Melody, w: Semitic Studies, księga pamiątkowa I. Löwa, red. A. Schreiber, Budapeszt 1947 (pierwodr. w języku węg. w „Libanon” VI, 1941)
Tre composizioni sconosciute di A. Vivaldi, «Quaderno dell’Accademia Chigiana» XV, Siena 1947
About Five-Tone Scales in the Early Hebrew Melodies, w księdze pamiątkowej I. Goldziehera, Budapeszt 1948
Bartók B. élete (‘życie B. Bartóka’), „Csillag” IX, 1955, przedr. jako wstęp do: F. Bónis Bartók élete képekben (‘życie Bartóka w obrazach’), Budapeszt 1956, 3. wyd. 1961, wyd. także w tłum. fr., ang., niem., Budapeszt 1964
Die „Exotismen” Mozarts, w: Leben und Werk W.A. Mozarts, księga kongresu w Pradze 1956, red. P. Eckstein, Praga 1958, także „Music and Letters” XXXVII, 1956
Mozart und die Volksbühne, w księdze kongresu Mozartowskiego w Wiedniu 1956, red. E. Schenk, Graz 1958, przekł. fr. w «Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae» I, 1961
Bartók és a világirodalom, „Nagyvilág” IV, 1959, przekł. fr. Bartók et la littérature mondiale, „Europe” XLI, 1963, także przekł. ang. w księdze konferencji poświęconej B. Bartókowi, Budapeszt 1971, red. J. Ujfalussy i J. Breuer, Budapeszt 1972
Über das Fortleben antiker Metren in der ungarischen Lied- und Tanzmusik, w księdze pamiątkowej H. Besselera, red. E. Klemm, Lipsk 1961
Kleine Beiträge zur Melodiegeschichte des 18. Jahrhunderts, „Studien zur Musikwissenschaft” XXV, 1962
Folk Music – Art Music – History of Music, „Notes” XXI, 1962/63, «Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae» VII, 1965
Musicology, w: Science of Hungary, red. T. Erdey-Grúz i I. Trencsényi, Budapeszt 1965
Mozarts faustische Dramaturgie, w księdze pamiątkowej G. Lukácsa, red. F. Benseler, Neuwied 1965 oraz w „Österreichische Musikzeitschrift” XXIII, 1968
Einige Thesen zum Problem der Tanzmusik der Renaissance-Zeit, Musica Antiqua Europae Orientalis. Acta Scientifica II, Bydgoszcz 1969
Über metrische Melodien in Beethovens und Bartóks Musik, w: Musa – mens – musici, księga pamiątkowa W. Vettera, red. H. Wegener, Lipsk 1969
Tanzmusik aus Ungarn im 16. und 17. Jahrhundert, «Musicologia Hungarica» nowa seria IV, 1970
ponadto libr. operowe, teksty do oratoriów i scenariusze baletowe
wydania:
Bartók B. kézirása (‘rękopisy B. Bartóka’), z B. Rajeczkym, Budapeszt 1961
antologie płyt muzyki węgierskiej:
Musica Hungarica, z M. Forraiem, Budapeszt 1965, 2. wyd. uzup. 1970
Musica mundana, wyd. pośmiertne Budapeszt 1975
B. Bartók, Musiksprachen. Aufsätze und Vorträge, Lipsk 1972
redakcje:
Zenei lexikon, z A. Tóthem, Budapeszt 1930–31, 2. wyd. 1935, wyd. poszerz, w 3 t., 1965
Bartók. Sa vie et son oeuvre, Budapeszt 1956 (w tym La vie de B. Bartók oraz Bartók le folkloriste), 2. wyd. zrewid. 1968, przekł. niem. B. Bartók. Weg und Werk. Schriften und Briefe, Budapeszt 1957 (w tym Das Leben B. Bartóks oraz Bartók und die Volksmusik), 2. wyd. Monachium 1972
Bericht über die Internazionale Konferenz zum Andenken J. Haydns (Budapeszt 1959), z D. Barthą, Budapeszt 1961 (w tym artykuł J. Haydn und die ungarische Musik)
Z. Kodály octogenario sacrum, «Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae» III, 1962
Liszt – Bartók, księga konferencji w Budapeszcie 1961, z R. Gárdonyim, Budapeszt 1963
