Stanley, John

Stanley [st'ænly] John, *17 I 1712 Londyn, †19 V 1786 Londyn, angielski kompozytor, organista i skrzypek. Był uczniem M. Greene’a, organisty w katedrze św. Pawła w Londynie. Od 1723 Stanley był organistą w różnych kościołach Londynu, m.in. od 1734 do końca życia w Temple Church. W 1729 otrzymał stopień bakałarza muzyki na uniwersytecie w Oksfordzie. W 1738 wziął ślub z Sarą Arlond, wkrótce zaprzyjaźnił się z J. Hawkinsem, do którego tekstów pisał kantaty solowe. Stanley brał żywy udział w życiu muzycznym Londynu, m.in. prowadził koncerty subskrypcyjne w Swan Tavern w Cornhill. W końcu lat 30. nazwisko Stanley’a pojawiało się wśród subskrybentów dzieł operowych i oratoryjnych G.F. Händla, w latach 50. prowadził wykonania jego utworów. Po śmierci Händla, od 1760 przygotowywał z J.Ch. Smithem, a od poł. lat 70. z Th. Linleyem (I) sezony oratoryjne w Covent Garden Theatre, a później w Drury Lane. W 1770 został wybrany zarządcą Foundling Hospital, gdzie m.in. w latach 1769–77 dyrygował dorocznymi wykonaniami Mesjasza Händla; uczestniczył też w koncertach charytatywnych Magdalen Hospital. W latach 1779–86 pozostawał w służbie Jerzego III jako Master of the King’s Musick.

W obfitej twórczości Stanley’a na plan pierwszy wysuwają się 3 grupy utworów: koncerty, kantaty solowe i voluntaries. Koncerty, zwłaszcza op. 2 (1742), cieszyły się w Londynie powodzeniem, włączano je do sezonowych repertuarów. Należą do zbioru najlepszych angielskich koncertów wywiedzionych z tradycji A. Corellego, kontynuowanej przez G.F. Händla. Miarą ich popularności byty kolejne aranżacje autorskie (na organy i smyczki oraz na flet/skrzypce i b.c. lub na klawesyn) oraz opracowanie (z wyeliminowaniem jednej części) w 1775 przez Stanley’a koncertu nr 6 z op. 2 na instrument klawiszowy i włączenie go do op. 10 (jako nr 3). Kolejne wersje prezentują w twórczości Stanley’a proces przechodzenia od stylu późnobarokowego do wczesnoklasycznego. Włączona do op. 10 wersja koncertu nr 6 z op. 2 wskazuje ponadto na przejście od faktury klawesynowej, widocznej w pierwszej wersji, do faktury fortepianowej, typowej dla końca XVIII w. Ewolucja od stylu barokowego do wczesnoklasycznego widoczna jest również w kantatach solowych Stanley’a. O ile podstawą wczesnych kantat jest włoska forma arii da capo, w okresie późniejszym większość arii ma formę 2-cz., a części wokalne przedzielone są krótką instrumentalną symfonią. Szczególnie cenione ówcześnie voluntaries Stanley’a utrzymane są, jak większość tego typu utworów z XVIII w., w formie 2-cz. (powolna introdukcja i część szybka, ukazująca biegłość polifoniczną kompozytora – m.in. fugi na końcu zbiorów). Innowację stanowi tu forma 3-cz. (nawiązanie do włoskiej formy koncertu), którą Stanley wprowadził w utworze nr 8 z op. 5.

Literatura: J. Wilson J. Stanley. Some Opus Numbers and Editions, „Music and Letters” XXXIX, 1958; H.D. Johnstone An Unknown Book of Organ Voluntaries, „The Musical Times” CVIII, 1967; T. Frost The Cantatas of J. Stanley, „Music and Letters” LIII, 1972; M. Boyd J. Stanley’s Voluntaries, „The Musical Times” CXV, 1974; B. Cooper New Light on J. Stanley’s Organ Music, „Proceedings of the Royal Musical Association” CI, 1974/75; G. Williams, H.D. Johnstone, M. Boyd New Light on Stanley, „The Musical Times” CXVII, 1976; A.G. Williams Stanley, Smith and „Teraminta”, „Music and Letters” LX, 1979; A.G. Williams The Concertos of J. Stanley, „The Music Review” XLII, 1981.