Speer, Daniel

Speer [szpɛ:r] Georg Daniel, *2 VII 1636 Wrocław, †5 X 1707 Göppingen (Wirtembergia), niemiecki teoretyk muzyki i kompozytor. W 1644 rozpoczął naukę w gimnazjum Marii Magdaleny we Wrocławiu. Do 1664 brak ścisłych informacji o jego życiu; w okresie tym prawdopodobnie podróżował po krajach południowo-wschodnich Europy. W latach 1664–66 był miejskim i kościelnym muzykiem w Stuttgarcie. Na przełomie 1666/67 przebywał w Tybindze, a od XI 1667 działał w Göppingen jako nauczyciel w szkole łaciny i muzyk kościelny. W VIII 1668 przeniósł się do Gross Bottwar, a w 1669 osiadł w Leonbergu k. Stuttgartu, gdzie przygotował do publikacji swoje pierwsze dzieła kompozytorskie i teoretyczne. W 1673 powrócił do Göppingen i ponownie objął posadę nauczyciela w szkole. W 1689 z powodu lokalnych konfliktów politycznych przeniósł się do Waiblingen k. Stuttgartu. W 1694 wrócił do Göppingen, gdzie pozostał już do końca życia, pełniąc funkcję szkolnego kantora.

Z historycznego punkt widzenia najważniejsze znaczenie ma myśl teoretyczna Speera. W traktacie Grund-richtiger (...) Unterricht der musicalischen Kunst zawarł szereg informacji i wskazówek adresowanych do muzyków, które stanowią dokument praktyki muzycznej schyłku XVII w. Szczególnie cenne są uwagi dotyczące gry na instrumentach, wynikające z własnego doświadczenia muzycznego. Najwięcej miejsca wypełnia omówienie sposobu gry na instrumentach klawiszowych, następnie zaś na instrumentach dętych i strunowych, przy uwzględnieniu zaleceń przydatnych w kształceniu muzycznym uzdolnionych dzieci. Speer zamieszcza też wskazówki dla kantorów i kapelmistrzów kierujących kościelnymi zespołami muzycznymi (dotyczące np. doboru i modyfikacji temp przy zmianach jakości emocjonalnych w dziele muzycznym) oraz naukę kompozycji wokalnych i instrumentalnych. W wykładzie z zakresu musica poetica Speer nawiązuje do ujęć J.A. Herbsta, dopełnia je zarazem własnymi rozważaniami nad tonalnością (zwłaszcza dur-moll) i uwagami z dziedziny retoryki muzycznej. Podobnie jak J. Nucius wskazuje grupę konkretnych słów i wyrażeń, które powinny być szczególnie pieczołowicie i adekwatnie zinterpretowane za pomocą środków muzycznych. W drugiej, znacznie zmienionej i poszerzonej wersji traktatu Grund-richtiger (...) oder vierfaches musikalisches Kleeblatt Speer rozbudował dyskurs o instrumentach klawiszowych, realizacji basso continuo, wprowadził instrukcje dla muzyków-amatorów oraz szczegółowe oznaczenia aplikatury. Rozwinął też wywód poświęcony instrumentom dętym i przytoczył znacznie więcej przykładów nutowych demonstrujących poszczególne zagadnienia.

W twórczości kompozytorskiej Speera wyróżnia się Choral Gesang-Buch, która zawiera proste opracowanie chorału protestanckiego na 2 głosy wokalne z basso continuo, stanowiące pierwszy tego rodzaju zbiór opracowań chorałowych oraz wokalno-instrumentalne quodlibety przedstawiające ważną pozycję w dziejach gatunku. Spuściznę kompozytorską Speera dopełniają utwory zamieszczone w jego traktatach. Do najbardziej interesujących należą 2 capriccia na 3 skrzypiec opublikowane w Grund-richtiger (...) Kunst.

Literatura: H.J. Moser Daniel Speer als Dichter und Musiker, w: Musik in Zeit und Raum, Berlin 1960; F. Burckhardt Daniel Speer, Schulmeister, Musiker und Dichter, 1636–1707, „Lebensbilder aus Schwaben und Franken” XI, 1969; P. Gulke Musikalisch Türckischer Eulenspiegel, „Beiträge zur Musikwissenschaft” XIV, 1972; A. Mozi Daniel Speers Werke: Ungarischer Simplicissimus und Musicalisch-Türckischer Eulen-Spiegel, „Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae” XVII, 1975; K. Gajek Daniel Speers Romanhefte undpublizistische Schriften, Wroclaw 1988; L. Ballova Svedectvo a posolstvo Daniel Georg Speer, „Hudobný archív” XI, 1990; H. Howey The Lives of Hoftrompeter and Stadtpfeifer as Portrayed in Three Novels of Daniel Speer, „Historic Brass Society Journal” III, 1991; B. Uets Daniel Speer. Ein Trompeter im 17. Jahrhundert, „Das Orchester” XLI, 1993.