Sokołowski, Marek Konrad

Sokołowski Marek Konrad, *7 V (25 IV) 1818 Pohrebyszcze (gubernia żytomierska), †6 I 1884 (25 XII 1883) Wilno, polski gitarzysta, kompozytor i nauczyciel. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. Od 6 roku życia grał na gitarze; nieco później uczył się gry na fortepianie, skrzypcach i wiolonczeli. Uczęszczał do gimnazjum w Żytomierzu, którego prawdopodobnie nie ukończył i przez 6 lat pracował jako urzędnik państwowy w Berdyczowie, dokąd przenieśli się jego rodzice po utracie majątku. 26 V 1841 debiutował jako gitarzysta w Żytomierzu, wzbudzając entuzjazm słuchaczy. W następnych latach koncertował m.in. na Podolu i Wołyniu; w 1846 osiadł na 12 lat w Moskwie, gdzie występował, udzielał lekcji i stąd wyjeżdżał na koncerty, m.in. do Petersburga i Kijowa. Zyskał ogromne powodzenie i szacunek krytyków, lecz jego zabiegi o utworzenie klasy gitary w konserwatorium w Moskwie nie przyniosły skutku. W 1856, przebywając na kuracji w Badgastein w Austrii, zakupił 10-strunowy, dwugryfowy instrument, zwany harfo-gitarą, skonstruowany przez J.G. Scherzera; odtąd koncertował wyłącznie na nim, choć sam później zaprojektował i zlecił do wykonania gitarę 17-strunową. W 1858 występował w Wiedniu, dzięki poparciu G. Hellmesbergera i J.Ch. Kesslera, m.in. w konserwatorium, natomiast na dworze cesarskim wzbudził podziw grą na cytrze. Od końca 1858 do 1859/60 dał wiele koncertów w Warszawie, Lublinie, Wilnie, Kownie, Grodnie, Mińsku, Druskiennikach, Nowogródku, Mohylewie, Witebsku, które zostały przyjęte owacyjnie; niekiedy towarzyszyły mu siostry A. i W. Neruda, J. Janotha i recytator A. Chodecki. W 1863 wystąpił w Poznaniu; w latach 1864–68 odbył tournée po Europie, odnosząc wielkie triumfy w Paryżu (m.in. w salonach Erarda, Herza i Pleyela oraz u ks. Matyldy Bonaparte) i Londynie; w obu tych miastach wielką pomocą służył mu W. Sowiński. Następnie grał w Belgii, Holandii, Berlinie, Dreźnie (1866) i Wiesbaden, gdzie odbył kurację. W 1867 koncertował w Poznaniu, Stanisławowie (z G. Friemanem), Lwowie, Tarnowie, a 24 I po raz pierwszy w Krakowie, gdzie dotąd władze odmawiały mu zezwolenia na występy z uwagi na towarzyszące im patriotyczne uniesienia słuchaczy. Wskutek kryzysu zdrowotnego Sokołowski zatrzymał się w Krakowie na kilka miesięcy, dając jeszcze 2 koncerty. W 1868 dwukrotnie wystąpił w Warszawie, a następnie przebywał (do 1873) na tryumfalnym tournée po Rosji, po którym jednak z powodu reumatyzmu, gruźlicy i choroby oczu zmuszony był wycofać się z życia koncertowego. Ostatnie 10 lat życia spędził w Wilnie w niedostatku, lecz otoczony przyjaciółmi, do których zaliczali się m.in. R. Uziębło i W. Syrokomla. Pochowany został na cmentarzu na Rossie.

W grze na gitarze Sokołowski osiągnął najwyższy artyzm, wsparty niepospolitym talentem i ogromną pracą. O jego grze pisano, że jest szlachetna, rozumna, niezawodna technicznie, podkreślano wyrazistość, śpiewność, sprężystość dźwięku. W repertuarze miał zarówno dzieła współczesnych mu klasyków muzyki gitarowej (M. Giuliani, F. Sor, F. Carulli, L. Legnani, J.K. Mertz, G. Regondi, z którym był zaprzyjaźniony i który wskazał Sokołowskiego jako swego następcę w propagowaniu gitary w Europie), jak i wirtuozowskie potpourris, wariacje, fantazje na tematy popularne oper, na tematy narodowe i ludowe – polskie i rosyjskie, a także transkrypcje utworów Chopina, Schuberta, Mendelssohna oraz utwory własne. Większość kompozycji Sokołowskiego pozostała w rękopisach, ich los nie jest znany.

Literatura K. U., J. Kl. [K. Ujejski, J. Kleczyński] Marek Konrad Sokołowski (Wspomnienie pośmiertne), „Echo Muzyczne Teatralne i Artystyczne” 1884 nr 25 i 26; J. Reiss Gitara i jej mistrz Marek Konrad Sokołowski, „Muzyka” 1955 nr 11/12; archiwalia (niezmikrofilmowane) w Muzeum Czartoryskich w Krakowie, rkp. 185 (listy rodziny i przyjaciół do Sokołowskiego, materiały biograficzne i programy koncertowe) oraz w Bibliotece Jagiellońskiej, rkp. 7115.