Siloti, Aleksandr

Siloti, Ziloti, Ziłoti, Aleksandr, Alexander Iljicz, *9 X (27 IX) 1863 posiadłość ziemska k. Charkowa, †8 XII 1945 Nowy Jork, rosyjski pianista, dyrygent i pedagog. W latach 1871–82 studiował w konserwatorium w Moskwie pod kierunkiem N. Zwieriewa i N. Rubinsteina (fortepian) oraz P. Czajkowskiego i S. Taniejewa (teoria muzyki). W latach 1883–86 uzupełniał studia pianistyczne u F. Liszta w Weimarze. W 1883 debiutował w Lipsku, gdzie w 1885 współorganizował Liszt-Verein. W latach 1888–91 prowadził klasę fortepianu w konserwatorium w Moskwie, jego uczniami byli m.in. S. Rachmaninow (kuzyn Silotiego), A. Goldenweiser i K. Igumnow. W latach 1892–1900 odbywał liczne tournées po krajach europejskich i Stanach Zjednoczonych (1898–99), następnie rozwinął działalność dyrygencką. W latach 1901–02 prowadził koncerty Moskiewskiego Towarzystwa Filharmonii, w latach 1903–17 był organizatorem, sponsorem, dyrygentem i solistą koncertów symfonicznych i kameralnych w Petersburgu (Piotrogrodzie), znanych p.n. Koncerty A. Silotiego. Brała w nich udział plejada wykonawców, m.in. A. Nikisch, F. Mottl, W. Mengelberg, F. Weingartner, A. Schönberg (w 1912 dyrygował swoim poematem Pelleas und Melisande), G. Enescu, J. Thibaud, E. Ysaÿe, P. Casals, L. Auer, J. Hofman, F. Szalapin. W programach figurowało wiele prawykonań, m.in. Scherza fantastycznego (1909) oraz Sztucznych ogni i suity z Ognistego ptaka (1910) I. Strawińskiego. Siloti przygotowywał także prawykonania III Symfonii i I Koncertu skrzypcowego (z P. Kochańskim) K. Szymanowskiego, który dedykował mu III Sonatę fortepianową, jednak do wykonania w II 1917 nie doszło.

Działalność artystyczną łączył Siloti z aktywnością społeczną. Powołał do życia Obszczedostupnyje Koncerty (1912), Narodnyje Biezpłatnyje Koncerty (1915) oraz fundację Russkij Muzykalnyj Fond (1916), która po wyjeździe Silotiego z Rosji (1919) kontynuowała działalność w Nowym Jorku (The Russian Musical Fund). W latach 1920–22 artysta przebywał w Londynie, w 1922 osiadł w Nowym Jorku, gdzie w latach 1924–42 prowadził działalność koncertową i pedagogiczną w Juilliard School of Music. Po 1919 Siloti występował tylko jako pianista. Jego repertuar obejmował m.in. utwory J.S. Bacha, Beethovena, Liszta, kompozytorów rosyjskich (Czajkowski, Rachmaninow, Skriabin i in.) oraz własne transkrypcje. Pozostawił ok. 200 transkrypcji utworów J.S. Bacha, Vivaldiego, Glucka, Beethovena, Chopina, Liszta, Czajkowskiego, Ladowa, Rachmaninowa, Skriabina i in., wydanych w wyborze przez C. Fishera w Nowym Jorku (The Aleksandr Siloti Collection). Jako kameralista występował w trio fortepianowym z L. Auerem i A. Wierzbiłłowiczem oraz E. Ysaÿe’em i P. Casalsem. W 1900 koncertował w Warszawie w repertuarze solowym (Schubert, Chopin, An. Rubinstein, Rachmaninow) i kameralnym z S. Barcewiczem i A. Wierzbiłłowiczem (Trio d-moll A. Ateńskiego, Sonata wiolonczelowa R. Straussa); w 1917 występował z P. Kochańskim na wieczorach sonatowych w Petersburgu. Opublikował Moi wospominanija o F. Listie (Petersburg 1911, wyd. niem. „Zeitschrift der Internationalen Musikgesellschaft” XIV, 1912/13, wyd. w języku angielskim Edynburg 1913, przedr. w: Remembering Franz Liszt, wstęp M.N. Grant, Nowy Jork 1986).

Literatura: Aleksandr Iljicz Ziłoti 1863–1945. Wospominanija i pisˊma, red. L. Kutatieładze i L. Raaben, Leningrad 1963; Ch. Barber Lost in the Stars. The Forgotten Musical Life of Aleksandr Siloti, Lanham (Maryland) 2002.