Silbermann, Gottfried

Silbermann Gottfried, *14 I 1683 Kleinbobritzsch (k. Frauenstein, Saksonia), †4 VIII 1753 Drezno, budowniczy organów, klawesynów, klawikordów i fortepianów, brat Andreasa. Po nauce różnych zawodów (m.in. introligatorstwa) uczył się od 1702 budowy organów w Strasburgu u Andreasa; po jego wyjeździe w 1704 do Paryża G. Silbermann objął kierownictwo warsztatu. W latach 1708–09 zbudował swoje pierwsze dzieło (pracę mistrzowską) – organy w kościele św. Piotra w Strasburgu. Po usamodzielnieniu się w 1710 przeniósł się do Freibergu (Saksonia), gdzie działał do końca życia. Nie założył rodziny, dlatego spadkobiercą uczynił swojego krewnego z linii bocznej, Johanna Georga Silbermanna (1698–1749), a po jego śmierci – drugiego syna swojego brata Andreasa – Johanna Daniela, od 1752 współpracownika. G. Silbermann był najwybitniejszym budowniczym organów w Saksonii w I poł. XVIII w. Wybudował ok. 45 organów. Oprócz małych organów w kościołach wiejskich (Rötha, Marienkirche, 1722, Etzdorf, 1745) budował przeważnie organy o 2 manuałach (Drezno, 1720, Rötha, 1721, Forchheim, 1726, Helbigsdorf, 1728, Reinhardtsgrimma, 1731, Fraureuth, 1742). Najwybitniejsze dzieła to organy 3-manuałowe: w katedrze we Freibergu (45 głosów, 1714), w Frauenkirche w Dreźnie (43 głosy, 1736), w kościele św. Jana w Zytawie (44 głosy, 1741) oraz w Hofkirche w Dreźnie, ukończone przez jego ucznia Z. Hildebrandta oraz Johanna Daniela Silbermanna (47 głosów, 1755). G. Silbermann był szanowany przez organistów swego czasu; utrzymywał przyjazne stosunki m.in. z J.C. Erseliusem, J.L. Krebsem, korespondował z J.S. Bachem, Ch. Gräbnerem, J.G. Pisendelem, w 1716 spotkał się z J. Matthesonem. Organy G. Silbermanna przyniosły mu sławę w całej Europie; ceniono je za mistrzowską intonację, lekkość i sprawność mechaniki, bardzo dobre materiały i wysoką jakość wykonania. Wswoich organach G. Silbermann stosował rozwiązania poznane podczas nauki w Strasburgu (np. francuski cornet), wypracował jednak własny styl dyspozycji i menzuracji w oparciu o głosy labialne, zwłaszcza chór pryncypałowy, tworząc pewne schematy, nadające jego organom indywidualne piętno; nie stosował Rückpositivu, powierzając jego funkcje Oberwerkowi. W mniejszych instrumentach redukował rolę pedału, rozbudowując go jednak aż do głosów 32-stopowych w dużych organach (Freiberg, Drezno, Zytawa). G. Silbermann budował też klawesyny (zachowany 1 egzemplarz w Berlinie), cenione przez C.Ph.E. Bacha klawikordy (zachowany 1 egzemplarz w Markneukirchen) oraz, po 1733, fortepiany (pianoforte), których mechanikę (ale nie korpus) przejął z instrumentów B. Cristoforiego. Zapoznał się z nimi J.S. Bach podczas wizyty w 1747 w Poczdamie (zachowane 3 egzemplarze: w Poczdamie z 1746 i 1749 oraz w Norymberdze z 1749). G. Silbermann wykształcił wielu uczniów (m.in. Z. Hildebrandta, T. Schramma, A. Kaysera).

Literatura: A. Hohn Die Orgeln Johann Andreas Silbermanns, „Acta Organologica” IV, 1970; W. Müller Gottfried Silbermann. Persönlichkeit und Werk, Lipsk 1982; S. Pollens Gottfried Silbermanns Pianos, „Organ Yearbook” XVII, 1986; E-H. Gress Die Klanggestalt der Orgeln Gottfried Silbermanns, Lipsk 1989; Das Silbermann-Archiv. Der handschriftliche Nachlass des Orgelmachers Johann Andreas Silbermann (1712–1783), red. M. Schaefer, Winterthur 1994; W. Wenke Silbermann als Pianoforte-Hersteller, D. Krickeberg Gottfried Silbermanns Hammerflügel von 1749 im Germanischen Nationalmuseum Nürnberg oraz K. Gernhardt Der „Instrumentenmacher” Gottfried Silbermann. Besonderheiten und Bedeutung für den Klavierbau im 18. Jahrhundert, «Freiberger Studien zur Orgel» VI, Altenburg 1999; E-H. Gress Die Orgeln Gottfried Silbermanns, w: Veröffentlichung der Gesellschaft der Orgelfreunde, Drezno 2000; C. Restle Gottfried Silbermann und die Hammerflügel für den preussischen Hof in Potsdam, S. Hoffmann Betrachtungen zum heutigen Zustand des Silbermann-Hammerflügels im Neuen Palais, Potsdam oraz G. Wagner Gottfried Silbermanns Hammerflügel am preussischen Hofe, „Jahrbuch des Staatlichen Instituts für Musikforschung Preussischer Kulturbesitz” 2001.