Shorter [szˊo:rter] Wayne, *25 VIII 1933 Newark (New Jersey) †2 III 2023 Los Angeles, amerykański saksofonista (tenor, sopran) i kompozytor jazzowy. Początkowo studiował malarstwo i rzeźbę w Newark Arts High School. W 1948 pobierał prywatnie lekcje gry na klarnecie, a od 1950 na saksofonie tenorowym. W latach 1952–56 studiował muzykę w New York University; pod koniec studiów grał w zespole H. Silvera; w 1958, po odbyciu służby wojskowej, występował z J. Coltrane’em, a następnie był członkiem big-bandu M. Fergusona. W 1959 nagrał debiutancki album Introducing Wayne Shorter (z m.in. L. Morganem i W. Kellym). W latach 1959–63 grał w Jazz Messengers A. Blakeya (The Big Beat, 1960; The Freedom Rider, 1961; Caravan, 1962); po odejściu L. Morgana pełnił funkcję kierownika muzycznego zespołu. W 1962 w rankingu czasopisma „Down Beat” zwyciężył w kategorii najlepszego saksofonisty i zajął 2. miejsce (po D. Ellingtonie) jako kompozytor. W 1964 nagrał album Juju oraz ważny w karierze Speak No Evil (m.in. z F. Hubbardem). W latach 1964–70 był członkiem Kwintetu Milesa Davisa (m.in. albumy: E.S.P., 1965; Nefertiti, 1967; In a Silent Way, 1969; Bitches Brew, 1969); nagrywał także własne płyty: Super Nova (1969), Oddysey of Iska (1970). Pod koniec 1970 wspólnie z J. Zawinulem założył grupę Weather Report, której pierwszy skład tworzyli: M. Vitouš, A. Mouzon i A. Moreira. Zespół odniósł wielki, także komercyjny sukces, i nagrał kilka znaczących albumów, m.in. Weather Report, 1971; I Sing the Body Electric, 1972; Black Market, 1976; Heavy Weather, 1977. W latach 70., będąc członkiem Weather Report, kontynuował własną karierę, współpracował także m.in. z M. Nascimento (Native Dancer, 1974) i grupą Hancocka V.S.O.P (1976–77). W 1986 opuścił Weather Report. W 2. poł. lat 80. występował i nagrywał z własnymi zespołami; w 1985 ukazał się album Shortera Atlantis (nominowany do nagrody Grammy), w 1987 Phantom Navigator, a w 1989 Joy Ryder. Od lat 70. do 2000 r. współpracował okazjonalnie z wykonawcami z kręgu pop i rocka: J. Mitchell, C. Santaną oraz grupą S. Dan. W 1990 prowadził zespół m.in. z M. Formanem, A. Johnsonem, T.L. Carrington i M. Cinélu. W 1994 razem z muzykami dawnego zespołu Davisa oraz W. Rooneyem (trąbka) nagrał album A Tribute to Miles, a w 1995 High Life z własnym sekstetem (Cinélu, Rachel Z., A. Holzman, D. Gilmore, W. Calhoun) i orkiestrą. W 1996 współpracował z J. Scofieldem (Quiet), a w roku następnym z H. Hancockiem (1+1, 1997). W 1999 wystąpił z J. Redmanem w San Francisco podczas koncertu The Music of Wayne Shorter. W 1999 otrzymał doktorat honoris causa Berklee College of Music w Bostonie. W 2000 utworzył nowy zespół, w którym znaleźli się młodzi, ale doświadczeni muzycy: pianista D. Pérez, kontrabasista J. Patitucci i perkusista B. Blade. Kwartet w niezmienionym składzie działał przez prawie dwie dekady, koncertował na całym świecie (także w Polsce), nagrał kilka albumów wysoko ocenionych przez krytyków i nagrodzonych Gammy: Footprints Live (2002, Alegria (2003), Beyond the Sound Barrier (2005), Without a Net (2013), Emanon (2018). W 2018 zaprzestał działalności koncertowej z powodów zdrowotnych, jednak nadal komponował i nagrywał.
Shorter był jednym z najważniejszych saksofonistów tenorowych i sopranowych w historii jazzu nowoczesnego, muzykiem, który zachowując silny związek z tradycją, wytyczał nowe kierunki i dokonywał śmiałych syntez stylistycznych. Pierwszym ważnym etapem jego kariery była współpraca z zespołem A. Blakeya, kiedy to dał się poznać jako oryginalny kompozytor i pełen temperamentu solista. W tym okresie pozostawał pod wpływem S. Rollinsa i J. Coltrane’a – operował mocnym, szorstkim brzemieniem i zróżnicowaną kolorystyką. Wkrótce zaczął odchodzić od wzorów Coltrane’owskich, rozwijając własny styl, który odznaczał się oryginalnością improwizacji, wysmakowanym brzmieniem oraz równowagą między partiami solowymi i aranżowanymi. Znaczący wpływ na dalszy rozwój jego stylu miała współpraca z Davisem – jego ton zyskał na klarowności, a szerokie, wyrównane dynamicznie sola stały się bardziej autonomiczne, co było efektem wyzwalania się muzyki Kwintetu z ograniczeń narzucanych przez tematy, harmonię i puls rytmiczny. Shortet był wtedy, obok lidera, głównym kompozytorem zespołu, napisane przez niego tematy (m.in. E.S.P., Orbits, Nefertiti) stały się sztandarowymi utworami formacji Davisa, a później weszły do kanonu standardów jazzu. Na płycie In a Silent Way po raz pierwszy sięgnął po saksofon sopranowy, który w latach 70. stał się głównym instrumentem. Końcowy etap współpracy z Davisem stał się początkiem sukcesów Shortera na gruncie muzyki fusion, którą rozwijał w grupie Weather Report. Był współliderem tego zespołu, twórcą wielu utworów, w znacznym stopniu ukształtował jego styl i brzmienie. Sposób łączenia akustycznego jazzu z elektroniką, styl improwizowania i wszechstronne wykorzystanie saksofonu sopranowego w Weather Report przyniosły mu szerokie uznanie, przyczyniając się do spopularyzowania tego instrumentu w muzyce fusion, rock i pop. W latach 80. i 90. wykonywał różne odmiany jazzu (nowoczesny postbop, fusion, ethnic), po roku 2000 powrócił do muzyki akustycznej. Grając przez lata ze swoim kwartetem, poszukiwał nowych form i środków wyrazu, wykraczając daleko poza idiom jazzu. Nagrania z tego okresu uchodzą za najdoskonalsze przykłady kunsztu Shortera jako improwizującego saksofonisty i kompozytora.
