Sermisy, Claudin de

Sermisy [sermizˊi], Cermisy, Sernisy, Servyzy, Claudin, Claude, de, Sermisius Claudius de, *ok. 1490, †13 X 1562 Paryż, francuski kompozytor. W VII 1508 działał jako duchowny w Paryżu, w Ste-Chapelle. Zapewne od jesieni tego roku, a na pewno w 1510 był śpiewakiem na dworze francuskim w kapeli królowej Anny Bretońskiej. Prawdopodobnie po jej śmierci (1514) przeszedł do zespołu Ludwika XII, śpiewał na jego pogrzebie (I 1515), a następnie został muzykiem Franciszka I. Na liście kapelistów tego króla był w 1517/18 wymieniany jako drugi po J. Moutonie, a w 1533 objął funkcję „sous-maistre”, czyli faktycznego kierownika zespołu obejmującego ok. 40 śpiewaków dorosłych i 6 chłopców, za których kształcenie i wychowanie też był odpowiedzialny; funkcję tę utrzymał po śmierci Franciszka I (1547), na dworze Henryka II, co najmniej do 1555. Służba na dworze oraz liczne beneficja kościelne przyniosły mu znaczny majątek; cieszył się za życia wielką sławą nie tylko w kraju, ale również w Północnych Włoszech i na dworze melomana, papieża Leona X. Był też zapewne człowiekiem wpływowym, skoro dedykowano mu zbiór kompozycji (P. Certon, 1542) czy traktat (M. Guilliaud, 1554), co z zasady było przywilejem możnowładców. Po śmierci został w znacznym stopniu zapomniany i dopiero w 2. połowie XX w. przywrócono jego twórczości – początkowo świeckiej, później zwłaszcza religijnej – poczesne miejsce w historii muzyki.

Twórczość religijna Sermisy jest ważnym zjawiskiem w tej dziedzinie francuskiej muzyki i kontrastuje z poprzedzającymi ją dziełami J. Muotona (†1522). Stylistycznie stanowi zjawisko stosunkowo spójne. Choć Sermisy wykazuje doskonałe opanowanie techniki polifonicznej (kanony, imitacja swobodna), to – według J.T. Brobecka – zwykle unika jej zawiłości na rzecz częściej stosowanej faktury akordowej, przejrzystości formalnej, melodyki typu pieśniowego o prostej rytmice i skromnej melizmatyce. Jego przejawiająca się w ten sposób troska o czytelne podanie tekstu liturgicznego odróżnia go od kompozytorów w innych krajach, a wyprzedza o kilkadziesiąt lat zalecenia soboru trydenckiego. 9 mszy Sermisy należy do typu parodia (2 z nich oparte na kilku wzorach), ale w wielu przypadkach kompozytor czerpał z modelu tylko materiał melodyczny, upraszczając fakturę. W nieparzystych wersetach magnifikatów stosował najczęściej 4-głosową strukturę falsobordone, zaś w parzystych – imitacyjny 2- i 3-głos, zwiększając liczbę głosów do 5 tylko przy powszechnie znanym tekście końcowej doksologii. Pasja złożona jest z krótkich odcinków, w których są opracowane wszystkie fragmenty oratio recta z wyjątkiem słów Chrystusa; i tu imitacja ogranicza się do odcinków 2- i 3-głosowych, a w 4-głosowych panuje ekspresyjna faktura bliska ścisłej homorytmii. Także w motetach, uważanych za najdoskonalsze dzieła Sermisy, przy bardziej urozmaiconej fakturze, kompozytor dba o podkreślanie składniowych i retorycznych elementów tekstów. Jedni muzykolodzy widzą w tym dążeniu do jasnego uwypuklenia tekstu świadomą realizację zaleceń francuskiej hierarchii kościelnej, inni – wpływ muzyki świeckiej samego Sermisy, bowiem wszystkie wymienione cechy charakteryzują też jego chansons. Według I. Cazeaux, wprawdzie w ok. 50 motetach dominuje swobodna imitacja (w 2 występują nawet kanony), to ponad 20 jest całkowicie homorytmiczna, a w pozostałych panuje „homorytmia ożywiona kontrapunktycznie”. Twórczość świecka Sermisy stanowi trzon tzw. chanson paryskiej i pod względem muzycznym (faktura i architektonika, z charakterystyczną repetycją ostatniej cząstki, a często też wcześniejszych) jest reprezentatywna także dla twórczości innych kompozytorów uprawiających ten rodzaj; wyróżnia się natomiast pod względem doboru tekstów. S. rzadko opracowuje teksty biesiadne czy frywolne anegdoty; skupia się na tematyce nieszczęśliwej miłości, ujętej na sposób dworski (w czym można dojrzeć nawiązanie nawet do chanson burgundzkiej) lub prościej; uważany jest za głównego przedstawiciela chanson lirycznej swego okresu.

Literatura: M. Brenet Claudin de Sermisy (1490 (?)–1562) d’après de nouveaux documents, „Guide musical” XLIV, 1898; D. von Bartha Probleme der Chansongeschichte im 16. Jahrhundert, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” XIII, 1930/31; E.E. Stein The Polyphonic Mass in France and the Netherlands, c.1525 to c.1560, dysertacja, University of Rochester, 1941; E.B. Helm The Sixteenth Century French Chanson, „Proceedings of the Music Teachers National Association” XXXVI, 1942; F. Lesure Autour de Clément Marot et de ses musiciens, „Revue de Musicologie” XXXIII, 1951; F. Lesure Musicians and Poets of the French Renaissance, Nowy Jork 1955; J.A. Parkinson A Chanson by Claudin de Sermisy, „Music and Letters” XXXIX, 1958; G. Allaire The Masses of Claudin de Sermisy, dysertacja, Boston University, 1960; I.A.M. Cazeaux The Secular Music of Claudin de Sermisy, dysertacja, Columbia University, 1961; H.M. Brown The Genesis of a Style. The Parisian Chanson, 1500–1530, w: Chanson and Madrigal, 1480–1530, red. J. Haar, Cambridge (Massachusetts) 1964; G. Allaire Les Messes de Claudin de Sermisy (c. 1490–1562), „Revue de Musicologie” LIII, 1967; D. Heartz „Au pres de vous”– Claudin’s Chanson and the Commerce of Publisher’s Arrangements, „Journal of the American Musicological Society” XXIV, 1971; U. Hertin Die Tonarten in der französischen Chanson des 16. Jahrhunderts, Monachium 1974; I. Cazeaux French Music in the Fifteenth and Sixteenth Centuries, Oksford 1975; L. Bernstein The „Parisian Chanson”: Problems of Style and Terminology, „Journal of the American Musicological Society” XXXI, 1978; L. Bernstein French Duos in the First Half of the Sixteenth Century, w: Studies in Musicology in Honor of Otto E. Albrecht, red. J.W. Hill, Kassel 1980; T.D. Brothers Two „chanson rustiques” à 4 by Claudin de Sermisy and Clément Janequin, „Journal of the American Musicological Society” XXXIV, 1981; L. Bernstein Notes on the Origin of the Parisian Chanson, „Journal of Musicology” I, 1982; H.C. Slim Paintings of Lady Concerts and the Transmission of Jouissance vous donneray, „Imago musicae” I, 1984; J.P. Ouvrard Du narratif dans la polyphonie au XVI^e siècle: Martin menoit (...) – Clément Marot, Clément Janequin, Claudin de Sermisy, „Analyse Musicale” IX, 1987; L. Perkins Toward a Typology of the „Renaissance” Chanson oraz R. Sherr The Membership of the Chapels of Louis XII and Anne de Bretagne in the Years Preceding their Deaths, „Journal of Musicology” VI, 1988; L. Bernstein Melodic Structure of the Parisian Chanson. A Preliminary Study in the Transmission of a Musical Style, w: Studies in Musical Sources and Style Essays in Honor of Jan LaRue, red. E.K. Wolf i E.H. Roesner, Madison 1990; J. Brobeck The Motet at the Court of Francis I, dysertacja, University of Pennsylvania, 1991; R. Heyink Zur Wiederentdeckung der Motu proprio-Erlasse Papst Leos X. an Jean Mouton und weitere Mitglieder der französischen Hofkapelle, „Kirchenmusikalisches Jahrbuch” LXXVI, 1992; J. Brobeck Some „Liturgical Motets” for the French Royal Court. A Reconsideration of Genre in the Sixteenth-Century Motet, „Musica Disciplina” XLVII, 1993; G. Allaire A Sample of Hexachordal Modal Analysis for Vocal and Instrumental Polyphony of the Renaissance, „Musica Disciplina” XLVIII, 1994; J. Brobeck Musical Patronage in the Royal Chapel of France under Francis I (r. 1515–1547), „Journal of the American Musicological Society” XLVIII, 1995; J. Brobeck Style and Authenticity in the Motets of Claudin de Sermisy, „Journal of Musicology” XVI, 1998 (zawiera motet Praeparate z druku 1529); E. Rice Tradition and Imitation in Pierre Certon’s déploration for Claudin de Sermisy, „Revue de Musicologie” LXXXV, 1999; C. Cazaux Le musique à la cour de François Ier, Paryż 2002; P. Poźniak The Kraków Lute Tablature. A Source Analysis, „Musica Iagellonica” t. 3, Kraków 2004; T. Dumitrescu Who was Prioris? A Royal Composer Recovered, „Journal of the American Musicological Society” LXV, 2012; J. Brobeck Antoine de Févin and the Origins of the Parisian Motet, w: On the Relationship of Imitation and Text Treatment: the Motet around 1500, red. T. Schmidt-Beste, Turnhout 2012; S. Rice Claudin de Sermisy (c. 1490–13 October 1562). Missa pro defunctis, w: Book of requiems, 1450-1550. From the earliest ages to the present period, red. D.J. Burn, Leuven 2022.