Schlegel [szl’ɛ:gel] Friedrich von, *10 III 1772 Hanower, †12 I 1829 Drezno, niemiecki pisarz, filozof, teoretyk, krytyk sztuki, brat Augusta Wilhelma, główny ideolog i duchowy przywódca ruchu wczesnoromantycznego (tzw. szkoły jeneńskiej). Studiował prawo w Getyndze, filologię i historię sztuki w Lipsku, filozofię w Jenie (1800), sanskryt i języki orientalne w Paryżu (1802–04). Poruszał się w kręgu największych indywidualności i czołowych twórców swojej epoki, m.in. Novalisa, F. Schillera, F.W. Schillinga, F. Schleiermachera, L. Tiecka. Jego żoną była Dorothea Veit, jedna z najwybitniejszych kobiet epoki romantycznej.
Prace teoretyczne, historyczno-literackie Friedricha Schlegla (także jego brata Augusta Wilhelma) stały się zaczątkiem nowej dyscypliny — historii literatury. Ich trzon stanowią rozważania na temat sztuki antycznej (m.in. Über das Studium der Griechischen Poesie 1797, Geschichte der Poesie der Griechen und Römer 1798) oraz eseje krytyczne o G.E. Lessingu i o Wilhelmie Meistrze Goethego; dla dziejów myśli i literatury romantycznej najwięcej znaczy jego Gespräch über die Poesie oraz słynne Fragmenty — błyskotliwe aforyzmy, w których F. Schlegel formułuje swoje poglądy m.in. na temat poezji romantycznej, która winna być „progresywną poezją uniwersalną”, a jej „powołaniem jest nie tylko ponowne zjednoczenie wszystkich rozdzielonych gatunków poezji, lecz także zbliżenie poezji z filozofią i retoryką”. F. Schlegel dążył do ujęcia świata jako jednolitej całości, a właśnie w muzyce owa poezja uniwersalna znajduje, jego zdaniem, swój najpełniejszy wyraz; do koncepcji tej nawiązał R. Wagner.
Jako poeta F. Schlegel nie stworzył dzieł wybitnych. Jedyna powieść Lucinde (nieukończona), składająca się z luźno powiązanych ze sobą listów, opowiadań, rozważań, bajek i alegorii, stanowi apoteozę miłości do kobiety. Z liryki zabarwionej tonem refleksyjnym znaczenie zyskał cykl Abendröte (Zorza wieczorna). Poezją F. Schlegla zainteresował się jedynie F. Schubert, który w latach 1818–23 skomponował muzykę do 15 liryków poety (w tym do 11 wierszy z cyklu Abendröte).
Literatura: Z. Lissa Zagadnienie czasu muzycznego w estetyce Augusta Wilhelma Schlegla, „Estetyka” I, 1960; A.S. Garlington August Wilhelm von Schlegel and the German Romantic Opera, „Journal of the American Musicological Society” XXX, 1977; J. Daverio Schumann’s „Im Legendenton ” and Friedrich Schlegel’s„Arabeske ”, „ 19th Century Music” XI, 1987; I. Dürhammer Schlegel, Schelling und Schubert. Romantische Beziehungen und Bezüge in Schuberts Freundeskreis, „Schubert durch die Brille” nr 16/17,1996; W. Dürr Schuberts „ romantische ’’Lieder am Beispiel von Friedrich Schlegels Abendröte-Zyklus, „Schubert-Jahrbuch” 1997.
