Schillings, Max von

Schillings [sz’ylyŋs] Max von, *19 IV 1868 Düren, †24 VII 1933 Berlin, niemiecki kompozytor i dyrygent. Naukę muzyki rozpoczął w Bonn u O. von Königslöwa (skrzypce) i J. Brambacha, ucznia Hillera (teoria). Swe wszechstronne zainteresowania rozwijał na uniwersytecie w Monachium, studiując prawo, filozofię, historię sztuki i literaturę. Za radą R. Straussa, z którym zawarł przyjaźń w okresie studiów, poświęcił się karierze muzycznej. W 1892 został asystentem dyrygenta teatru operowego w Bayreuth, zaś w 1902 dyrygentem tamtejszego chóru. Jako pedagog działał w Monachium (w 1903 otrzymał tytuł profesora); jego uczniem był m.in. W. Furtwängler. Lata 1908–18 spędził w Stuttgarcie, gdzie objął stanowisko asysenta w intendenturze Hoftheater. Z jego inicjatywy odbyło się wówczas 45 premier, m.in. premiera opery R. Straussa Ariadne auf Naxos (1912) pod batutą samego kompozytora. Następnie Schillings przeniósł się do Berlina, gdzie od 1918 do 1925 był intendentem w Staatsoper. W latach 1925–29 odbywał liczne podróże koncertowe po Europie i Ameryce, dyrygując niemieckim objazdowym zespołem operowym. W 1929 powrócił do Berlina, gdzie kontynuował swą działalność w Staatsoper. W 1932 został przewodniczącym Reichsverband Deutscher Tonkünstler i Genossenschaft Deutscher Tonsetzer, prezesem Pruskiej Akademii Sztuki, a także laureatem Beethovenpreis i Goethemedaille. Na krótko przed śmiercią objął funkcję głównego intendenta berlińskiej Städtische Oper.

Trzy pierwsze opery Schillingsa zdradzają silne pokrewieństwo z dramatami muzycznymi R. Wagnera. Ingwelde nasuwa skojarzenia z Pierścieniem Nibelunga, Pfeifertag ze Śpiewakami norymberskimi, zaś Moloch z Parsifalem. Podobieństwo między nimi sprowadza się nie tylko do tematyki dzieł oraz cech, jakimi obdarzeni zostali ich główni bohaterowie, ale też do muzyki, m.in. poprzez stosowanie motywów przewodnich. Z tego też powodu Schillings postrzegany jest dziś jako kompozytor konserwatywny, któremu nierzadko zarzuca się nieumiejętne naśladowanie stylu Wagnera, polegające na braku inwencji melodycznej oraz niewystarczającym rozwinięciu akcji dramatycznej. Dopiero w swej ostatniej operze Schillings wyzwolił się spod wpływów wagnerowskiej muzyki. Mona Lisa jest dziełem inspirowanym dramatami R. Straussa oraz operami werystów włoskich. Jej mroczna tematyka, negatywne uczucia i patologiczne zachowania bohaterów pozwalają zaklasyfikować ją jako utwór ekspresjonistyczny, choć w warstwie muzycznej przejawia jeszcze wiele cech typowych dla neoromantyzmu. Spośród wszystkich oper Schillingsa Mona Lisa zyskała największą popularność. Świadczy o tym wystawienie tego dzieła w Metropolitan Opera (1922). Na szczególną uwagę zasługuje zbiór Glockenlieder op. 22, przywołujący na myśl stylistykę pieśni G. Mahlera. Za najbardziej udane orkiestrowe utwory Schillingsa uznawane są 2 symphonische Phantasien op. 6.

Literatura: R. Louis Max von Schillings, Lipsk 1909; A. Richard Max Schillings, Berlin 1922; F. von Lepel Max von Schillings und seine Oper „Mona Lisa”, Berlin 1954; Gedenkschrift Max von Schillings, red. J. Guenich, K. Strahn, Düren 1968; C.M. Gruber Max von Schillings. An Almost Forgotten Composer, „Opera” XXXIV, 1983; P. Stadler Der Komponist in der Politik. Max von Schillings und die Säuberung der Preussischen Akademie der Künste im Frühjahr 1933, w: Tradition und Innovation in der Musik, księga pamiątkowa E. Lichtenhahna, red. C. Ballmer, T. Gartmann, Winterthur 1993.