Schiller, Leon

Schiller Leon, właśc. Leon Jerzy Wojciech Schiller de Schildenfeld, *14 III 1887 Kraków, †25 III 1954 Warszawa, polski reżyser, krytyk i historyk teatru. W latach 1906–07 był studentem filozofii i polonistyki na UJ, następnie przebywał w Paryżu, Monachium, Berlinie i Wiedniu, gdzie w 1916/17 studiował kompozycję u J.B. Forstera. Od 1905 do 1907 występował jako pianista-akompaniator i piosenkarz w kabaretach w Krakowie (Zielony Balonik, Figliki) oraz w latach 1909–10 w Warszawie (Momus), wykonując piosenki własne, staropolskie i francuskie z repertuaru Y. Guilbert. Karierę teatralną rozwijał jako reżyser Teatru Polskiego w Warszawie (1918–20, 1926–29), teatru Reduta (1922–24), Teatru im. W Bogusławskiego (1924–26), Teatru Miejskiego w Łodzi (1929–30), teatrów miejskich we Lwowie (1930–31), teatru Ateneum (1932–34) i Towarzystwa Krzewienia Kultury Teatralnej w Warszawie (1934–39). Po II wojnie światowej był dyrektorem Teatru Wojska Polskiego w Łodzi (1946–49) i Teatru Polskiego w Warszawie (1949–50), rektorem PWST w Warszawie (1946–50), kierownikiem Sekcji Teatru PIS (1951–54), prezesem Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu (1950–54) oraz redaktorem założonego z jego inicjatywy czasopisma „Pamiętnik Teatralny” (1952–54). W 1948 otrzymał nagrodę państwową I stopnia.

Schiller był twórcą polskiego teatru monumentalnego opartego na repertuarze romantycznym (J. Słowacki, A. Mickiewicz, Z. Krasiński), utworach S. Wyspiańskiego, T. Micińskiego, dramatach staropolskich i misteriach ludowych. Był też autorem głośnych inscenizacji dramatów politycznych (B. Brecht, A. Zweig, S. Tretiakow, F. Wolf) i widowisk muzycznych, które obejmowały zarówno udramatyzowane montaże piosenek (Pastorałka 1922, Pochwała wesołości 1924, Bandurka 1925, Kulig 1929, Gody weselne, wyd. Warszawa 1933, Kram z piosenkami, wyst. 1945 i 1949), jak również dramaty z muzyką K. Szymanowskiego (Mandragora, 1920, Kniaź Potiomkin, 1925) oraz muzyczne dzieła sceniczne. Wystawił Cud mniemany czyli Krakowiacy i Górale J. Stefaniego do libretta W. Bogusławskiego (1929, 1946, 1950), Harnasie Szymanowskiego (z S. Lifarem) w Operze w Paryżu (1936), Hrabinę w Operze Warszawskiej (1951) oraz Halkę S. Moniuszki w Teatrze Wielkim w Poznaniu (1950), Staatsoper w Berlinie (1953) i Operze Warszawskiej(1953). Do widowisk muzycznych wprowadził niektóre elementy teatru monumentalnego i politycznego (reżyseria scen zbiorowych, rytmizacja ruchu scenicznego), a zwłaszcza symbolikę i kładł nacisk na wymowę społeczną przedstawień, widoczną w realizacjach Hrabiny i Halki. Układ sceniczny Halki wraz z komentarzami i tekstami o kompozytorze i utworze opublikował w książkowym wydaniu libretta W. Wolskiego (Kraków 1952).

Literatura: „Pamiętnik Teatralny” 1955 nr 3/4 (nr specjalny, zawiera m.in.: T. Sivert Muzyka w twórczości Leona Schillera i spis prac Schillera) oraz 1968 nr 4; E. Csató Leon Schiller, Warszawa 1968; Leon Schiller. W stulecie urodzin 1887–1987, red. L. Kuchtówna i B. Lasocka, Warszawa 1990; Ostatni romantyk sceny polskiej. Wspomnienia o Leonie Schillerze, wybór i oprac. J. Timoszewicz, Kraków 1990; A. Chojnacka Leon Schiller, w: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, red. E. Krasiński, Warszawa 2000.