Schering, Arnold

Schering [sz'eryŋ] Arnold, *2 IV 1877 Wrocław, †7 III 1941 Berlin, niemiecki muzykolog. Od młodości uczył się gry na skrzypcach, najpierw w Dreźnie u Th. Blumnera i H. Petriego, od 1896 u J. Joachima w Hochschule für Musik w Berlinie, gdzie studiował także kompozycję u R. Succa. W latach 1898–1900 studiował muzykologię u O. Fleischera i C. Stumpfa oraz historię literatury niemieckiej i filozofię na uniwersytecie w Berlinie. Kontynuował studia muzykologiczne u A. Sandbergera na uniwersytecie w Monachium oraz u H. Kretzschmara na uniwersytecie w Lipsku, gdzie w 1902 uzyskał stopień doktora na podstawie pracy o wczesnym koncercie skrzypcowym. W latach 1903–05 był redaktorem „Neue Zeitschrift für Musik”, a w latach 1904–39 „Bach-Jahrbuch”. W 1907 habilitował się na uniwersytecie w Lipsku, tamże w 1909 rozpoczął wykłady z historii muzyki w konserwatorium; od 1920 profesor na uniwersytecie w Halle, w latach 1928–41 kierownik katedry muzykologii na uniwersytecie w Berlinie. Od 1927 był przewodniczącym Händel-Gesellschaft, a od 1933 Deutsche Gesellschaft für Musikwissenchaft. W latach 1928–31 wydawał «Denkmäler Deutscher Tonkunst», w ramach których zainicjował 2 nowe serie: «Perlen Alter Kammermusik» i «Perlen Alter Gesangmusik».

Wszechstronny dorobek badawczy Scheringa obejmuje: 1. monografie gatunków koncertu instrumentalnego i oratorium, 2. studia nad muzyką dawną (m.in. muzyką wczesnego renesansu, mszą niderlandzką, niemiecką muzyką kameralną i kościelną w XVI w., praktyką wykonawczą dawnej muzyki), 3. źródłowe wydania dzieł Hassego, Kuhnaua, Schütza i in., 4. prace na temat życia i twórczości J.S. Bacha, zwłaszcza jego twórczości kościelnej z okresu lipskiego, życia muzycznego Lipska w XVIII w., symboliki muzyki Bacha, 5. hermeneutycznie zorientowane studia nad muzyką Beethovena, 6. studia estetyczne na temat założeń hermeneutyki muzycznej i teorii symbolu muzycznego.

Schering był zdecydowanym orędownikiem heteronomicznej koncepcji muzyki, pojmowania jej jako wyrazu (symbolu) treści pozamuzycznych. Uważany jest za drugiego po H. Kretzschmarze reprezentanta hermeneutyki muzycznej, aczkolwiek sam odstąpił od używania tego określenia na rzecz takich pojęć, jak tłumaczenie, objaśnienie (Deutung), rozumienie (Verständnis) czy poznanie (Erkenntnis) dzieła muzycznego. W jego poglądach estetycznych zarysowuje się ponadto ewolucja — od estetyki inspirowanej filozofią Schopenhauera, silnie zabarwionej psychologicznie (muzyka jako wyraz woli, gry sił i napięć, w dalszej konsekwencji nastrojów i uczuć), poprzez literackie wykładnie dzieł Beethovena, po historycznie zorientowaną naukę o symbolach muzycznych. W tej ostatniej dopatrzył się uniwersalnej istoty muzyki i właściwego ujęcia istoty dzieła muzycznego (Wesensschau) — w przeciwieństwie do porównawczej, analitycznej i izolującej poszczególne elementy muzyki nauki o stylach.

Powszechnie dziś krytykowane interpretacje hermeneutyczne dzieł Beethovena polegały na odkrywaniu ich ukrytego programu literackiego i przebiegały w 4 etapach: od rozpoznania treści wyrazowych i przedstawiających, zawartych w poszczególnych motywach i tematach utworu, poprzez poszukiwanie hipotetycznego prawzoru literackiego oraz ostateczną identyfikację programu w postaci dzieła literackiego, które zainspirowało utwór muzyczny, aż po weryfikację przystawalności owego programu do struktury kompozycji. Podkreśla się, iż niezależnie od dyskusyjnego charakteru owych interpretacji, sprowadzają one hermeneutykę dzieła muzycznego do interpretacji literackiej, pomijając jego szerszy, duchowy i estetyczny kontekst.

Niezaprzeczalny jest natomiast pionierski wkład Scheringa w teorię symbolu muzycznego, znacznie wyprzedzający, a przede wszystkim solidniej ugruntowany pod względem znajomości dzieł muzycznych różnych epok od późniejszej pracy S. Langer. Symbol muzyczny zdefiniował Scheringa jako „dźwiękowy obraz sensu”, odzwierciedlenie jakiegoś znaczenia (Sinnbild, klingendes Bild, Spiegel irgendeines Sinnes), akcentując jego otwarty, niedookreślony i przedstawieniowy charakter oraz ścisłe pokrywanie się sfery znaku i znaczenia. W obrębie symboliki muzycznej wyróżnił symbolikę uczuć i wyobrażeń, zaś tę drugą podzielił na przedmiotową (obiektywizującą) i pojęciową (intelektualną). Symbole muzyczne traktował jako ukształtowane historycznie i zmieniające się formy „mowy muzycznej”, mające podstawę w elementarnej symbolice zmysłowo-oglądowej.

Schering wyróżnił ponadto 3 postaci bytowe dzieła muzycznego: 1. rozbrzmiewająca rzeczywistość, 2. przedmiot dźwiękowy utrwalony w zapisie, 3. przedmiot dany w wyobrażeniu. Źródłowy charakter pierwszej uwidacznia się najpełniej w starych kulturach muzycznych Wschodu, szczególna rola drugiej — w coraz bardziej intelektualnej i abstrakcyjnej kulturze muzycznej Zachodu. Rozumienie przez Scheringa trzeciej postaci ontologicznej dzieła muzycznego wykracza dalece poza kategorie psychologiczno-percepcyjne w sferę ponadindywidualnego, duchowego „środowiska” kulturowo-muzycznego jako części większej całości historycznej, obejmującej utrwalone „kompleksy przeżyciowo-wyobrażeniowe”. Jest to sfera poznania duchowego sensu muzyki i zarazem jej zmiennych interpretacji, które nie oznaczają relatywizmu w zwykłym sensie, lecz rozszerzanie się skali porównań, ukazywanie się nowych „odcieni” wartości, sensów, artystycznego i historycznego znaczenia dzieła. Znaczenie Scheringa wydaje się więc polegać na podjęciu i rozwinięciu na obszarze historii muzyki podstawowych wątków hermeneutyki Diltheya oraz stworzeniu podwalin dla teorii symbolu w muzyce.

Literatura: Festschrift Arnold Schering, red. H. Osthoff, W. Serauky, A. Adrio, Berlin 1937 (zawiera bibliografię); W. Gurlitt Arnold Schering, „Musik und Kirche” XIII, 1941; H. Osthoff Arnold Schering, „Archiv für Musikforschung” VI, 1941; A. Forchert Scherings Beethovendeutung und ihre methodischen Voraussetzungen, w: Beiträge zur musikalischen Hermeneutik, red. C. Dahlhaus, «Studien zur Musikgeschichte des 19. Jahrhunderts» XLIII, Ratyzbona 1975; M. Piotrowska Tezy o możliwości hermeneutyki muzycznej w świetle 100 lat jej historii, Warszawa1990; L. Polony Pojęcie znaku i symbolu w muzyce w myśli klasyków hermeneutyki muzycznej: Kretzschmara i Scheringa, w: Filozofia muzyki, red. K. Guczalski, Kraków 2003.