Schenk [szeijk] Johann Baptist, *30 XI 1753Wiener Neustadt, †29 XII 1836 Wiedeń, austriacki kompozytor i pedagog. Śpiewał w chórze chłopięcym w Baden, prowadzonym przez A. Stolla (późniejszego przyjaciela Mozarta), który uczył go generałbasu; w tym czasie Schenk doskonalił się w grze na skrzypcach i instrumentach dętych. W 1773 przeniósł się do Wiednia, gdzie w latach 1774–77 studiował kontrapunkt i kompozycję u G.C. Wagenseila. Zapoznał się wówczas z dziełami G.P. da Palestriny, J.S. Bacha, J.A. Hassego i B. Galuppiego oraz G.F. Händla, które wywarły na nim największe wrażenie. Od 1780 Schenk był związany z teatrem; ok. 1795 utrwalił swoją wysoką pozycję w teatrach dworskich Wiednia. Po 1802 przestał pisać dla sceny; w okresie tym powstały kantaty i mniejsze utwory wokalne. Schenk działał ponadto jako pedagog, jego uczniami byli m.in. L. van Beethoven (1793–94), córka J. Weigla, z którym Schenk się przyjaźnił, oraz poeta i dramaturg E. von Bauernfeld; ostatnie lata życia poświęcił pracy pedagogicznej. Prawie cała spuścizna kompozytorska Schenka znajduje się w Bibliothek der Gesellschaft der Musikfreunde w Wiedniu.
Schenk uznawany jest za jednego z najwybitniejszych twórców singspieli w Wiedniu pod koniec XVIII w. Utwory te łączą elementy francuskiej opéra comique (różnorodność form pieśniowych, arii i partii zespołowych) oraz włoskiej opery buffa (niewielka liczba aktów) z motywami rodzimymi; Achmet und Almanzine oraz Das Singspiel ohne Titel zaliczane są do gatunku „Türkenoper”. Opracowanie muzyczne podporządkowane jest tu tekstowi i odznacza się pomysłowością melodyczną oraz urozmaiconą orkiestracją (duża rola instrumentów dętych), wykorzystywaną do charakterystyki postaci. Singspiel Der Dorfbarbier, najwybitniejsze dzieło Schenka, był niezwykle popularny w Wiedniu (do 1819 miał 318 wystawień, w 1821–53 — 50); wystawiano go także na innych scenach europejskich, m.in. w Polsce (1810), na Węgrzech, w Rosji, Czechach (1816, pod dyr. Webera), Holandii, Szwecji i Stanach Zjednoczonych.
Literatura: E. Bauernfeld Johann Schenk, eine biographische Skizze, „Wiener Zeitschrift für Kunst, Literatur, Theater und Mode”, 1837 nr 5–7; G.F. Treitschke Die Zauberflöte, Der Dorfbarbier, Fidelio, „Orpheus” II, 1841; E. Hanslick Der Dorfbarbier von Schenk, w: Aus dem Tagebuche eines Musikers, Berlin 1892; F. Staub Johann Baptist Schenk, eine Skizze seines Lebens, Wiener Neustadt 1900; E. Mandyczewski Geschichte der k.k. Gesellschaft der Musikfreunde in Wien, suplement, Wiedeń 1912 (zawiera listę rękopisów Schenka); F.K. Rieger Johann Schenk, ein Altmeister des deutschen Singspiels, Sankt Pölten 1944; M. Takeishi Die Autographe der Singspiele Johann Baptist Schenks, „Musicologica austriaca” XII, 1993; M. Takeishi Singspiele von Johann Baptist Schenk, Tokio 1996.
Kompozycje:
Sceniczne:
Die Weinlese, singspiel 3-aktowy, libretto P. Wiest, wyst. Wiedeń 1785,
Die Weihnacht auf dem Lande, singspiel 3-aktowy, libretto P. Wiest, wyst. Wiedeń 1786
Im Finstern ist nicht gut tappen, singspiel 2-aktowy, libretto L. Hiesberger, wyst. Wiedeń 1787
Das unvermutete Seefest, singspiel 3-aktowy, wyst. Wiedeń 1789
Der Erntekranz, oder Das Schnitterfest, singspiel 2-aktowy, libretto K. Mayer (?) wg C.F. Weissego, wyst. Wiedeń 1791
Achmet und Almanzine, singspiel 2-aktowy, libretto wg A.-R. Le Sage’a i C. D’Ormeville’a, wyst. Wiedeń 1795
Der Dorfbarbier, singspiel 1-aktowy, libretto P. i J. Weidmann, wyst. Wiedeń 1796
Die Jagd, singspiel 2-aktowy, libretto wg C.F. Weissego, wyst. Wiedeń 1799, wersja zrewid. 1836
Der Fassbinder, singspiel 1-aktowy, libretto P. Weidmann wg N.-M. Audinota, wyst. Wiedeń 1802
Der Schatzgräber, opera, 1780
Das Singspiel ohne Titel, operetka 3-aktowa, libretto L. Hiesberger, wyst. Wiedeń 1790
muzyka do tragedii Erwine von Steinheim, tekst A. Blumauer, 1780, fragment wyst. Wiedeń 1781
Pantomime für den Kaiser zur Feier des Namensfestes der Kaiserin Maria Theresia, wyst. Laxenburg 1798
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
litanie, m.in. Litania d-moll, 1778
Msza d-moll, wyk. Wiedeń 1778
Die Schäferstunde, kantata na 3 głosy solo i instrumenty, 1779
Das traute Stündchen der Liebe, kantata na 3 głosy solo i instrumenty, 1779
Stabat Mater, 1779
13 Canons nebst Coda na 3 głosy, 1812
Die Huldigung, kantata, sł. L. Hölty, 1818, wyk. Wiedeń 1819
Der Mai, kantata, wyk. Wiedeń 1819
Ariadne auf Naxos, kantata, sł. Gerstenberg, ok. 1820
Benedictus, 1831
Msza D-dur
Kyrie, Gloria i Credo na 4 głosy, 2 skrzypiec, 2 klarnety i organy
Miserere Es-dur
Asperges me
Nocturnen na 4 głosy z towarzyszeniem instrumentów dętych
2 kanony na 3 głosy i instrument klawiszowy
ponadto utwory chóralne, pieśni, niektóre z akompaniamentem instrumentów
Instrumentalne:
10 symfonii
6 triów na 2 skrzypiec i wiolonczelę, 1776
3 koncerty na harfę pedałową i orkiestrę, 1784–88
Concertante Es-dur na klarnet i skrzypce z towarzyszeniem 2 altówek, 2 rogów, wiolonczeli i instrumentu basowego
Koncert na klarnet i róg
Andante na klarnet i orkiestrę
5 kwartetów smyczkowych
Kwartet F-dur na flet, 2 rożki angielskie i fagot
Caprice pro Clavichord, 1823
Wariacje na temat Diabellego na fortepian, wyd. w: Vaterländischer Künstlerverein, Wiedeń ok. 1824
oprac. fragmentu opery Il matrimonio segreto D. Cimarosy, 1792 oraz Una cosa rara i Lärbore di Diana V. Martína y Soler
Prace:
Grundsätze des Generalbasses in Beispielen, 1816
Autobiographische Skizze, 1830 (zawiera wzmianki o wczesnych utworach Schenka, obecnie zaginiony)
Edycje:
Kwartet F-dur na flet, 2 rożki angielskie i fagot, wyd. H. Steinbeck, Wiedeń 1968
Autobiographische Skizze, wyd. G. Adler, „Studien zur Musikwissenschaft” XI, 1924
