Sanders [sˊænderz] Pharoah, właściwie Farrell Sanders, *13 X 1940 Little Rock (Arkansas), †24 IX 2022 Los Angeles, amerykański saksofonista (tenor, sopran) jazzowy. Po ukończeniu szkoły średniej w Little Rock, w 1959 przeniósł się do Oakland, gdzie przez pewien czas uczył się muzyki w Oakland College, grając jednocześnie z artystami rhythmandbluesa i jazzu. W 1961 osiedlił się w Nowym Jorku. Tam nawiązał współpracę z S. Ra, B. Higginsem, A. Aylerem i D. Cherrym, z którym nagrał później albumy Symphony for Improvisors (1966) i Where is Brooklyn (1967). W latach 1965–67 był członkiem zespołu J. Coltrane’a (m.in. Ascension, 1965; Live at the Village Vanguard Again!, 1966; Meditations, 1966; Cosmic Music, 1968). W 1964 nagrał debiutancki album Pharoah’s First (1965), a w 1967 kolejną autorską płytę Tauhid. W 1968 był jednym z wiodących solistów big-bandu C. Bley (The Jazz Composer’s Orchestra, 1968; Preview, 1968). Po śmierci Coltrane’a (1967) współpracował z zespołem jego żony Alice (m.in. A Monastic Trio, 1968), a w latach 1969–70 prowadził grupę wspólnie z L. Thomasem (Karma, 1969), współautorem najbardziej znanego utworu Sandersa The Creator Has a Master Plan. W latach 70. działał na wielu polach, ale zainteresowanie jego muzyką było niewielkie. Na początku lat 80. grał z nowym zespołem (z m.in. I. Muhammadem i J. Hicksem, którego zastąpił później W. Henderson); powstały wówczas albumy: Journey to the One, 1980; Rejoice, 1981; Heart is a Melody, 1982; Pharoah Sanders Live, 1982; w kolejnych latach Africa, 1988; Moon Child, 1989; Welcome to Love, 1990. W latach 90. koncertował i nagrywał jako lider własnych formacji, współpracując również m.in. z S. Sharrockiem (Ask the Ages, 1991), R. Westonem (The Spirits of our Ancestors, 1991; Khepera, 1998), S. Turre’em (1995). W 2. połowie lat 90. nagrał m.in. albumy: Message from Home (1996) i Save our Children (1998); w tym okresie grał też z W. Roneyem (Village, 1997) i zespołem J. „Bood” Ulmera (Cross Fire, 1996). W 2003 ukazał się koncertowy album Sandersa The Ceator Has A Master Plan i płyta With a Heartbeat; jego ostatnim znaczącym sukcesem był album Promices (2021), nagrany wspólnie z didżejem S. Shepherdem (znanym jako Floating Points) i London Symphony Orchestra. Kilkakrotnie wystąpił w Polsce: w 1998 grał w Poznaniu, w 1999 w Warszawie, w 2014 we Wrocławiu, w 2018 w Krakowie i Katowicach.
Sanders należał do najbardziej znaczących postaci jazzowej awangardy lat 60. Jego styl, ukształtowany pod wpływem J. Gilmore’a, J. Coltrane’a i A. Aylera, odznaczał się charakterystyczną dla jazzu free swobodą improwizacji, energią, witalnością, szorstkim, pełnym przedęć i efektów dźwiękowych brzmieniem oraz wykorzystywaniem całej skali (zwłaszcza górnego rejestru) instrumentu. Przełomowym momentem w jego karierze była współpraca z Coltrane’em, która okazała się inspirująca dla obu muzyków. Po wyczerpaniu się idei free jazzu Sanders długo szukał nowej formuły, w której mógłby połączyć zaawansowane środki z muzyką dla szerszego odbiorcy; jego styl stopniowo łagodniał, w grze pojawiły się echa tradycji (postbop, jazz modalny), a w repertuarze standardy (Over the Rainbow) i liryczne ballady; nadal zachowywał jednak charakterystyczny surowy ton i pewne elementy free. Wiele jego nagrań powstało z inspiracji religiami Wschodu i muzyczną tradycją Afryki.
