Sala, Oskar

Sala [zala] Oskar, *18 VII 1910 Greiz (Turyngia), †26 II 2002 Berlin, niemiecki fizyk, kompozytor, konstruktor instrumentów elektronicznych, wirtuoz trautonium, pionier muzyki elektronicznej. Uczył się gry na fortepianie i organach w Greiz, od 1929 studiował w akademii muzycznej w Berlinie fortepian i kompozycję u P. Hindemitha. W 1930 spotkał F. Trautweina, konstruktora trautonium i pomagał mu w udoskonaleniu tego instrumentu. Brał udział w prawykonaniach utworów P. Hindemitha: w 1930 Triostücke für 3 Trautonien (pierwszego utworu napisanego na te instrumenty), w 1931 Konzertstück na trautonium i orkiestrę smyczkową. W latach 1932–36 studiował akustykę na uniwersytecie w Berlinie. W 1935 skonstruował samodzielnie dla Experimentalzentrum des Berliner Rundfunks ulepszoną wersję instrumentu pod nazwą Rundfunk-Trautonium, w 1938 stworzył przenośną i ulepszoną wersję instrumentu – Konzert-Trautonium, odbywał z nim tournée europejskie od Budapesztu do Florencji, brał udział w prawykonaniu Koncertu na trautonium i orkiestrę H. Genzmera. Po II wojnie światowej powrócił do działalności koncertowej i kompozytorskiej, w 1952 skonstruował nową wersję swego ulubionego instrumentu nazwaną Mixtur-Trautonium i skomponował liczne utwory z jego użyciem. W latach 1953–57 intensywnie koncertował. W 1958 założył własne studio w berlińskiej dzielnicy Charlottenburg. W następnych latach stworzył szereg ilustracji muzycznych do filmów, głównie dokumentalnych, ale także fabularnych, m.in. do Ptaków A. Hitchcocka (1963). Jako kompozytor i wykonawca czynny był do ostatnich lat życia. W 2000 dokumentację patentową, korespondencję, fotografie, nagrania oraz kolekcję trautoniów przekazał Deutsches Museum w Monachium.

Sala był pierwszym wirtuozem trautonium i jego odmian, aż do Digital-Trautonium i jednocześnie konstruktorem lub współkonstruktorem tych instrumentów, które stanowiły ważne ogniwo pośrednie pomiędzy falami Martenota a nowoczesnymi syntezatorami. Był to na swe czasy najbardziej rozwinięty instrument elektroniczny, pozwalający na produkcję muzyki elektronicznej w czasie realnym. Sala nie tworzył partytur, utwory od razu utrwalał na różnorodnych nośnikach dźwięku. Jego działalność artystyczna otworzyła drogę poczynaniom P. Schaeffera i H. Eimerta.

Literatura: Schmidt D., Filmmusik von Oskar Sala. Katalogisierung, Analyse, exemplarische Beispiele, Berlin 1990 (praca dyplomowa); Thiele A., Oskar Sala und sein Trautonium, Hamburg 1993; Frieß P., Krumbacher G., Seydel K., Oskar Sala im Gespräch, w: Frieß P., Steiner P.M., Deutsches Museum Bonn. Forschung und Technik in Deutschland nach 1945, Berlin 1995, s. 215–236; Badge P., Oskar Sala – Pionier der elektronischen Musik, Bonn 2000; Berdux S., [hasło:] Sala Paul Heinrich Oskar, w: Neue Deutsche Biographie, t. 22, Berlin 2005, s. 360 i n.; Richter Th., [hasło:] Sala Oskar, w: MGG Online, wyd. L. von Lütteken, Nowy Jork – Kassel – Stuttgart 2016,  https://www.mgg-online.com/mgg/stable/26284https://www.mgg-online.com/mgg/stable/26284 (dostęp: 01.01.2023); Donhauser P., Oskar Sala als Instrumentenbauer. Ein Leben für Trautonium, Monachium 2022.