logotypes-ue_ENG

Saariaho, Kaija

Biogram i literatura

Saariaho [sˊa:~] Kaija, *14 X 1952 Helsinki, †2 VI 2023 Paryż, fińska kompozytorka. Studiowała u P. Heininena w Akademii Muzycznej im. Sibeliusa w Helsinkach (1976–81) oraz w Hochschule für Musik u B. Ferneyhougha i K. Hubera we Fryburgu Bryzgowijskim (1981–82). W 1982 osiadła w Paryżu, gdzie współpracowała z IRCAM, w latach 1997–98 wykładała kompozycję w Akademii im. Sibeliusa. Była laureatką m.in. Kranichsteiner Musikpreis (Darmstadt 1986), Prix Italia (1988), francuskiej nagrody Ars Electronica (1989), Elsie Stoeger Prize (The Chamber Music Society of Lincoln Center, Nowy Jork 1999), The Nordic Music Prize (2000), Grand Prix Multimédia (2000), nagrody fundacji Rolf Schock (2001), Christoph und Stephan Kaske-Stiftung (Carl von Siemens Stiftung 2001), Grawemeyer Award for Music Composition (2003).

Cechą wczesnych utworów Saariaho jest indywidualne łączenie ekspresyjnej linii melodycznej z urozmaiconym brzmieniowo, pulsującym tłem fakturalnym. Subtelna harmonika poddawana jest z reguły powolnym transformacjom, co dało w rezultacie oniryczną narrację (Vers le blanc, Verblendungen). W latach 80. sposób kształtowania faktury w muzyce Saariaho stopniowo ewoluował przy niezmienionym priorytecie urozmaiconej kolorystyki. Doświadczenia z muzyką elektroniczną spowodowały wyostrzenie wyrazu, poprzez intensyfikację tempa, a także zwiększenie roli rytmiki (cykl Jardin secret). Na początku lat 90. kompozytorka zwróciła się ku większym formom (Du cristal..., à la fumée). Specyfika owych dzieł polega na zestawieniu zamglonej, zmiennej tkanki fakturalnej tła z pojawiającymi się erupcyjnie krótkimi zdarzeniami. W dwóch kolejnych utworach Amers oraz Graal théâtre element ekspresjonistyczny ulega nasileniu, co wynika również z kompleksowego wykorzystania możliwości solowego instrumentu smyczkowego. Ważnym czynnikiem estetyki Saariaho jest obecność pozamuzycznych inspiracji literackich i malarskich; wpływa to szczególnie na aurę dzieł elektroakustycznych oraz scenicznych. W utworze Stilleben Saariaho posłużyła się oryginalną ideą podróży, wykorzystując chętnie materiał konkretny. Podobna idea pojawiła się również w balecie Maa oraz w operze L’Amour de loin.

Literatura: Kaija Saariaho, red. S. Winterfeldt, Berlin 1991; Kaija Saariaho, red. R. Nieminen, «Compositeurs d’aujourd’hui», Paryż 1994, wyd. w jęz. ang. 1998.

Kompozycje

Instrumentalne:

Im Traume na wiolonczelę i fortepian, 1980

Verblendungen na orkiestrę, 1984, wyk. pol. Warsz. Jesień 1990

Lichtbogen na flet, perkusję, harfę, fortepian, kwartet smyczkowy, kontrabas, z live electronics, 1986

Io na zespół kameralny z live electronics, 1987

Jardin secret III „Nymphea” na kwartet smyczkowy z live electronics, 1987, wyk. pol. Warszawska Jesień 2004

Du cristal na orkiestrę, 1990

... à la fumée na flet altowy, wiolonczelę, live electronics i orkiestrę, 1990

Oi kuu (‘do księżyca’) na klarnet basowy lub flet basowy, wiolonczelę i elektronikę ad libitum, z live electronics, 1990, prawyk. Warszawska Jesień 1990

Gates na flet, klawesyn, wiolonczelę, z live electronics, 1991

Aer na flet, klawesyn lub syntezator, perkusję, harfę, skrzypce, altówkę, wiolonczelę, z live electronics, 1991

Monkey Fingers na fortepian, 1991

Velvet Hand na fortepian, 1991

Amers na wiolonczelę solo, flet picccolo, obój, klarnet, klarnet basowuy, 2 rogi, 2 perkusje, fortepian lub syntezator, z live electronics, 1992

Solar na zespół i 2 keyboardy (syntezatory), 1993, wyk. pol. Warszawska Jesień 1998

Nocturne (pamięci W. Lutosławskiego) na skrzypce, 1994

New Gates na flet, harfę i altówkę, 1996

Spins and Spells na wiolonczelę, 1996

Mirrors na flet i wiolonczelę, 1997

Cendres na flet altowy, wiolonczelę i fortepian, 1998

Neiges na 8 wiolonczeli, 1998

Forty Heartbeats na orkiestrę, 1998

Liisan taikahuilu (‘czarodziejski flet Liisy’) na flet, 1998

Ciel étoilé na kontrabas i perkusję, 1999, wyk. pol. Warszawska Jesień 2003

Sept papillons na wiolonczelę, 2000

Song for Betty na orkiestrę, 2001

Nymphéa Reflection na orkiestrę smyczkową, 2001

Orion na orkiestrę, 2002

Asteroid 4179: Tourtatis na orkiestrę, 2004

Graal théâtre na skrzypce i orkiestrę, 1994; 2. wersja z orkiestrą kameralną, 1997

Aile du songe, koncert na flet i orkiestrę, 2001

Terrestre na flet solo, skrzypce, wiolonczelę, harfę i perkusję, 2002

Wokalne i wokalno-instrumentalne:

Preludi – Tunnustus – Postludi (‘preludium – wyznanie – postludium’) na sopran i fortepian preparowany, 1980

3 preludia na sopran i organy, 1981

Adjö na sopran, flet i gitarę, 1985

Il pleut na sopran i fortepian, 1986

From the Grammar of Dreams na sopran i mezzosopran, 1988

Grammaire des rêves na sopran, alt, 2 flety, harfę, altówkę i wiolonczelę, 1988

Caliban’s Dream na baryton, klarnet, mandolinę, gitarę, harfę i kontrabas, 1992

Château de l’âme na sopran, 8 głosów żeńskich i orkiestrę, 1995

Die Aussicht na sopran i 4 instrumenty, 1999

Miranda’s Lament na sopran i 4 instrumenty, 1999

Oltra mar na chór mieszany i orkestrę, 1999

Quatre petits messages na 2 soprany, flet i harfę, 1999

Message pour Gérard na mezzosopran, flet, harfę, 2 perkusje, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i kontrabas, 2000

Ariel’s Hail na sopran, flet i harfę, 2000

Cinq reflets de l’Amour de loin na sopran, baryton i orkiestrę, 2001

Iltarukous (‘modlitwa wieczorna’) na sopran i fortepian, 2001

Überzeugung na 3 głosy żeńskie lub chór żeński, skrzypce, wiolonczelę i krotale, 2001

Changing Light na sopran i skrzypce, 2002

Prospero’s Vision na baryton, skrzypce, klarnet, harfę i kontrabas, 2002

Quatre instants na sopran i fortepian lub orkiestrę, 2002

Lumen valosta (‘ze światła śniegu’) na zespół wokalny, 2003

Elektroniczne:

na taśmę:

Vers le blanc, 1982

I Jardin secret, 1985

II Jardin secret na klawesyn i taśmę, 1986

Collisions, 1986

Stilleben, 1988

... de la terre na skrzypce i taśmę, 1991

elektroakustyczne:

Pilvimusiikkia (‘muzyka chmur’), 1997

Cloud Music, 1999

à La Dame la licorne, 1999

z live electronics:

... sah den Vögeln na sopran, flet, obój, fortepian preparowany, 1981

Fall na harfę, 1991

Nuits, adieux na kwartet wokalny i live electronics lub chór mieszany, 1991; 2. wersja, 1996

NoaNoa na flet, 1992

Près na wiolonczelę, 1994

Six Japanese Gardens na perkusję, 1995

Folia na kontrabas, 1995

Trois rivières: Delta na perkusję, 2001

z przetworzeniami elektroakustycznymi:

Kollisionen na perkusję i taśmę, 1984

Lonh na sopran, 1996

Tag des Jahres na chór mieszany, 2001

multimedialne:

Csokolom (‘całuję’) 1985

Piipää, show multimedialny, 1987

Sceniczne:

Maa (‘Ziemia’), balet, 1991

Unien kieliopista (‘z gramatyki snów’), 2000

L’Amour de loin, opera, libretto A. Maalouf wg J. Rudela, 2000, wyst. Salzburg 2000

Adriana Mater, opera, libretto A. Maalouf, 2004

muzyka filmowa