Saariaho [sˊa:~] Kaija, *14 X 1952 Helsinki, †2 VI 2023 Paryż, fińska kompozytorka. Studiowała u P. Heininena w Akademii Muzycznej im. Sibeliusa w Helsinkach (1976–81) oraz w Hochschule für Musik u B. Ferneyhougha i K. Hubera we Fryburgu Bryzgowijskim (1981–82). W 1982 osiadła w Paryżu, gdzie współpracowała z IRCAM, w latach 1997–98 wykładała kompozycję w Akademii im. Sibeliusa. Była laureatką m.in. Kranichsteiner Musikpreis (Darmstadt 1986), Prix Italia (1988), francuskiej nagrody Ars Electronica (1989), Elsie Stoeger Prize (The Chamber Music Society of Lincoln Center, Nowy Jork 1999), The Nordic Music Prize (2000), Grand Prix Multimédia (2000), nagrody fundacji Rolf Schock (2001), Christoph und Stephan Kaske-Stiftung (Carl von Siemens Stiftung 2001), Grawemeyer Award for Music Composition (2003).
Cechą wczesnych utworów Saariaho jest indywidualne łączenie ekspresyjnej linii melodycznej z urozmaiconym brzmieniowo, pulsującym tłem fakturalnym. Subtelna harmonika poddawana jest z reguły powolnym transformacjom, co dało w rezultacie oniryczną narrację (Vers le blanc, Verblendungen). W latach 80. sposób kształtowania faktury w muzyce Saariaho stopniowo ewoluował przy niezmienionym priorytecie urozmaiconej kolorystyki. Doświadczenia z muzyką elektroniczną spowodowały wyostrzenie wyrazu, poprzez intensyfikację tempa, a także zwiększenie roli rytmiki (cykl Jardin secret). Na początku lat 90. kompozytorka zwróciła się ku większym formom (Du cristal..., à la fumée). Specyfika owych dzieł polega na zestawieniu zamglonej, zmiennej tkanki fakturalnej tła z pojawiającymi się erupcyjnie krótkimi zdarzeniami. W dwóch kolejnych utworach Amers oraz Graal théâtre element ekspresjonistyczny ulega nasileniu, co wynika również z kompleksowego wykorzystania możliwości solowego instrumentu smyczkowego. Ważnym czynnikiem estetyki Saariaho jest obecność pozamuzycznych inspiracji literackich i malarskich; wpływa to szczególnie na aurę dzieł elektroakustycznych oraz scenicznych. W utworze Stilleben Saariaho posłużyła się oryginalną ideą podróży, wykorzystując chętnie materiał konkretny. Podobna idea pojawiła się również w balecie Maa oraz w operze L’Amour de loin.
Literatura: Kaija Saariaho, red. S. Winterfeldt, Berlin 1991; Kaija Saariaho, red. R. Nieminen, «Compositeurs d’aujourd’hui», Paryż 1994, wyd. w jęz. ang. 1998.
Instrumentalne:
Im Traume na wiolonczelę i fortepian, 1980
Verblendungen na orkiestrę, 1984, wyk. pol. Warsz. Jesień 1990
Lichtbogen na flet, perkusję, harfę, fortepian, kwartet smyczkowy, kontrabas, z live electronics, 1986
Io na zespół kameralny z live electronics, 1987
Jardin secret III „Nymphea” na kwartet smyczkowy z live electronics, 1987, wyk. pol. Warszawska Jesień 2004
Du cristal na orkiestrę, 1990
... à la fumée na flet altowy, wiolonczelę, live electronics i orkiestrę, 1990
Oi kuu (‘do księżyca’) na klarnet basowy lub flet basowy, wiolonczelę i elektronikę ad libitum, z live electronics, 1990, prawyk. Warszawska Jesień 1990
Gates na flet, klawesyn, wiolonczelę, z live electronics, 1991
Aer na flet, klawesyn lub syntezator, perkusję, harfę, skrzypce, altówkę, wiolonczelę, z live electronics, 1991
Monkey Fingers na fortepian, 1991
Velvet Hand na fortepian, 1991
Amers na wiolonczelę solo, flet picccolo, obój, klarnet, klarnet basowuy, 2 rogi, 2 perkusje, fortepian lub syntezator, z live electronics, 1992
Solar na zespół i 2 keyboardy (syntezatory), 1993, wyk. pol. Warszawska Jesień 1998
Nocturne (pamięci W. Lutosławskiego) na skrzypce, 1994
New Gates na flet, harfę i altówkę, 1996
Spins and Spells na wiolonczelę, 1996
Mirrors na flet i wiolonczelę, 1997
Cendres na flet altowy, wiolonczelę i fortepian, 1998
Neiges na 8 wiolonczeli, 1998
Forty Heartbeats na orkiestrę, 1998
Liisan taikahuilu (‘czarodziejski flet Liisy’) na flet, 1998
Ciel étoilé na kontrabas i perkusję, 1999, wyk. pol. Warszawska Jesień 2003
Sept papillons na wiolonczelę, 2000
Song for Betty na orkiestrę, 2001
Nymphéa Reflection na orkiestrę smyczkową, 2001
Orion na orkiestrę, 2002
Asteroid 4179: Tourtatis na orkiestrę, 2004
Graal théâtre na skrzypce i orkiestrę, 1994; 2. wersja z orkiestrą kameralną, 1997
Aile du songe, koncert na flet i orkiestrę, 2001
Terrestre na flet solo, skrzypce, wiolonczelę, harfę i perkusję, 2002
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
Preludi – Tunnustus – Postludi (‘preludium – wyznanie – postludium’) na sopran i fortepian preparowany, 1980
3 preludia na sopran i organy, 1981
Adjö na sopran, flet i gitarę, 1985
Il pleut na sopran i fortepian, 1986
From the Grammar of Dreams na sopran i mezzosopran, 1988
Grammaire des rêves na sopran, alt, 2 flety, harfę, altówkę i wiolonczelę, 1988
Caliban’s Dream na baryton, klarnet, mandolinę, gitarę, harfę i kontrabas, 1992
Château de l’âme na sopran, 8 głosów żeńskich i orkiestrę, 1995
Die Aussicht na sopran i 4 instrumenty, 1999
Miranda’s Lament na sopran i 4 instrumenty, 1999
Oltra mar na chór mieszany i orkestrę, 1999
Quatre petits messages na 2 soprany, flet i harfę, 1999
Message pour Gérard na mezzosopran, flet, harfę, 2 perkusje, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i kontrabas, 2000
Ariel’s Hail na sopran, flet i harfę, 2000
Cinq reflets de l’Amour de loin na sopran, baryton i orkiestrę, 2001
Iltarukous (‘modlitwa wieczorna’) na sopran i fortepian, 2001
Überzeugung na 3 głosy żeńskie lub chór żeński, skrzypce, wiolonczelę i krotale, 2001
Changing Light na sopran i skrzypce, 2002
Prospero’s Vision na baryton, skrzypce, klarnet, harfę i kontrabas, 2002
Quatre instants na sopran i fortepian lub orkiestrę, 2002
Lumen valosta (‘ze światła śniegu’) na zespół wokalny, 2003
Elektroniczne:
na taśmę:
Vers le blanc, 1982
I Jardin secret, 1985
II Jardin secret na klawesyn i taśmę, 1986
Collisions, 1986
Stilleben, 1988
... de la terre na skrzypce i taśmę, 1991
elektroakustyczne:
Pilvimusiikkia (‘muzyka chmur’), 1997
Cloud Music, 1999
à La Dame la licorne, 1999
z live electronics:
... sah den Vögeln na sopran, flet, obój, fortepian preparowany, 1981
Fall na harfę, 1991
Nuits, adieux na kwartet wokalny i live electronics lub chór mieszany, 1991; 2. wersja, 1996
NoaNoa na flet, 1992
Près na wiolonczelę, 1994
Six Japanese Gardens na perkusję, 1995
Folia na kontrabas, 1995
Trois rivières: Delta na perkusję, 2001
z przetworzeniami elektroakustycznymi:
Kollisionen na perkusję i taśmę, 1984
Lonh na sopran, 1996
Tag des Jahres na chór mieszany, 2001
multimedialne:
Csokolom (‘całuję’) 1985
Piipää, show multimedialny, 1987
Sceniczne:
Maa (‘Ziemia’), balet, 1991
Unien kieliopista (‘z gramatyki snów’), 2000
L’Amour de loin, opera, libretto A. Maalouf wg J. Rudela, 2000, wyst. Salzburg 2000
Adriana Mater, opera, libretto A. Maalouf, 2004
muzyka filmowa
