logotypes-ue_ENG

Rufer, Josef

Biogram

Rufer Josef Leopold, *18 XII 1893 Wiedeń, †7 XI 1985 Berlin, austriacki teoretyk i krytyk muzyczny. Przed I wojną światową studiował teorię muzyki u W. Zemanka, kompozycję u A. von Zemlinsky’ego i jednocześnie inżynierię budownictwa w Technische Hochschule w Pradze. W latach 1914–18 odbył służbę wojskową w armii austriackiej. W latach 1919–22 uczył się u A. Schönberga w Wiedniu, a w latach 1925–33 był jego asystentem w Akademie der Künste w Berlinie. W latach 1923–24 wraz z H.H. Stuckenschmidtem zorganizował i poprowadził cykl 10 koncertów nowej muzyki w Hamburgu. W Berlinie działał jako prywatny nauczyciel muzyki oraz krytyk muzyczny w „Berliner Morgenpost” (1928–40) i „Die Welt”. W latach 1940–45 odbył służbę wojskową w Luftwaffe. W 1946 z P. Höfferem założył w Berlinie Internationale Musikinstitut, którym kierował do 1949. W latach 1947–50 wydawał z Stuckenschmidtem miesięcznik „Stimmen”. Od 1950 wykładał teorię muzyki w Freie Universität w Berlinie, a w latach 1956–69 w Hochschule für Musik, na stanowisku docenta, również kompozycję dwunastotonową. W 1956 prowadził kurs analizy muzycznej w ramach Międzynarodowych Kursów Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadcie; w 1959 otrzymał tytuł profesora. Współpracował z licznymi czasopismami („Melos”, „Österreichische Musikzeitschrift”, „Schweizerische Musikzeitung”), a także z niemieckim radiem. W latach 1956–62 kierował festiwalem Berliner Festwochen, a w latach 1957–59 był redaktorem i konsultantem w wydawnictwie Bote & Bock. W 1961 objął funkcję redaktora naczelnego edycji dzieł wszystkich A. Schönberga. Do licznych uczniów Rufera należeli m.in. P. Grandewitz, G. Klebe, C. Ballif, E. Miller i Y. Yun.

Rufer był czołowym teoretykiem z kręgu uczniów A. Schönberga; jego korespondencja, opracowania bibliograficzne, edycje krytyczne i analizy mają do naszych czasów wielką wartość. Praca Die Komposition mit zwölf Tönen (1952), pisana – jak się przypuszcza – w bezpośrednim porozumieniu z Schönbergiem, była pierwszym większym dziełem poświęconym problematyce muzyki dwunastotonowej. Zawiera ona precyzyjny opis Schönbergowskiej „metody komponowania za pomocą 12 dźwięków” i jej podstawowych kategorii teoretyczno-technicznych; w aneksie umieszczone zostały autorskie wypowiedzi 13 innych kompozytorów muzyki dwunastotonowej z 1. poł. XX wieku (m.in. B. Blachera, L. Dallapiccoli, H. Jelinka i R. Liebermanna), które tworzą doskonały punkt wyjścia dla późniejszych badań nad problematyką dyfuzji i rozwoju dodekafonii. W oparciu o dorobek Schönberga i jego najwybitniejszych uczniów Rufer opisał ideę Grundgestalt jako powierzchniową sekwencję motywów, zajmującą obszar kilku taktów; jego zdaniem, ta istniejąca w dziełach mistrzów epoki tonalnej idea wskazuje na powiązania muzyki Schönberga z muzyką przeszłości. Seria jest bowiem tylko jednym z elementów Grundgestalt, który dotyczy sukcesji klas wysokości dźwięku, ale nie ma walorów rytmicznych i motywicznych. Za podstawę teoretyczną metody dwunastotonowej Schönberga uznał Rufer koncepcję jedności przestrzeni muzycznej. Jej istotą jest przejęcie przez serię (i odbicia zwierciadlane) funkcji scalającej przestrzeń dźwiękowej, którą w muzyce tonalnej pełniła melodia i harmonia. Podjęta przez Rufera w 1957 praca nad katalogowaniem pełnej spuścizny artystycznej Schönberga zgromadzonej w Los Angeles zaowocowała książką Das Werk A. Schönbergs (1959), w której zawarty został systematyczny opis manuskryptów muzycznych i tekstowych (wykłady, artykuły, eseje, teorie i interpretacje) kompozytora.

Prace

Schöpferische Synthese. Schönbergs 4. Streichquartett, „Stimmen” XVI, 1949

Die Komposition mit zwölf Tönen, Berlin 1952, Kassel 2. wyd. 1966, wyd. ang. Londyn 1954, 4. wyd. 1969, wyd. jap. Tokio 1956, wyd. wł. Mediolan 1962

L. Dallapiccola. „Il prigioniero”, w: Oper im XX. Jahrhundert, red. H. Lindlar, Bonn 1954

A. Berg. Der Mensch und der Künstler, „Das Musikleben” VIII, 1955

B. Blacher. Der Komponist und sein Werk, „Österreichische Musikzeitschrift” X, 1955

Dokumente einer Freundschaft (Berg–Schönberg), „Melos” XXII, 1955

Musiker über Musik. Aus Briefen, Tagebüchern und Aufzeichnungen, Darmstadt 1956, 2. wyd. 1979 pt. Bekenntnisse und Erkenntnise. Komponisten über ihr Werk

Rede auf A. Schönberg, „Melos” XXIV, 1957

A. Schönbergs Nachlass, „Österreichische Musikzeitschrift” XIII, 1958

Das Werk A. Schönbergs, Kassel 1959, 2. wyd. 1974, wyd. ang. Londyn 1962

Kann man Musik „denken”. Betrachtungen zur Situation der Musik von heute, „Österreichische Musikzeitschrift” XIV, 1959

Schönberg. Gestern, heute und morgen, „Schweizerische Musikzeitung und Sängerblatt” CV, 1965, tłum. wł. „Nuova Rivista Musicale Italiana” III, 1969, tłum. ang. „Perspectives of New Music” XVI, 1976

Spiegelungen des Eros. Zu den drei Operneinaktern von Schönberg, „Österreichische Musikzeitschrift” XX, 1965

Schönberg als Maler. Grenzen und Konvergenzen der Künste, w: Aspekte der Neuen Musik, księga pamiątkowa H.H. Stuckenschmidta, red. W. Burde, Kassel 1968

Noch einmal Schönbergs Opus 16, „Melos” XXXVI, 1969

Technische Aspekte der Polyphonie in der 1. Hälfte des 20. Jahrhunderts, Gandawa 1969

Begriff und Funktion von Schönbergs Grundgestalt, „Melos” XXXVIII, 1971

Von der Musik zur Theorie. Der Weg A. Schönbergs, „Zeitschrift für Musiktheorie” II, 1971

wydania:

w A. Schönberg. Sämtliche Werke, A/I, Lieder und Kanons, t. 1: Lieder mit Klavierbegleitung, Wiedeń 1966, A/V, t. 19, Chorwerke II, z Ch.M. Schmidtem, Wiedeń 1979