Rufer, Josef

Rufer Josef Leopold, *18 XII 1893 Wiedeń, †7 XI 1985 Berlin, austriacki teoretyk i krytyk muzyczny. Przed I wojną światową studiował teorię muzyki u W. Zemanka, kompozycję u A. von Zemlinsky’ego i jednocześnie inżynierię budownictwa w Technische Hochschule w Pradze. W latach 1914–18 odbył służbę wojskową w armii austriackiej. W latach 1919–22 uczył się u A. Schönberga w Wiedniu, a w latach 1925–33 był jego asystentem w Akademie der Künste w Berlinie. W latach 1923–24 wraz z H.H. Stuckenschmidtem zorganizował i poprowadził cykl 10 koncertów nowej muzyki w Hamburgu. W Berlinie działał jako prywatny nauczyciel muzyki oraz krytyk muzyczny w „Berliner Morgenpost” (1928–40) i „Die Welt”. W latach 1940–45 odbył służbę wojskową w Luftwaffe. W 1946 z P. Höfferem założył w Berlinie Internationale Musikinstitut, którym kierował do 1949. W latach 1947–50 wydawał z Stuckenschmidtem miesięcznik „Stimmen”. Od 1950 wykładał teorię muzyki w Freie Universität w Berlinie, a w latach 1956–69 w Hochschule für Musik, na stanowisku docenta, również kompozycję dwunastotonową. W 1956 prowadził kurs analizy muzycznej w ramach Międzynarodowych Kursów Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadcie; w 1959 otrzymał tytuł profesora. Współpracował z licznymi czasopismami („Melos”, „Österreichische Musikzeitschrift”, „Schweizerische Musikzeitung”), a także z niemieckim radiem. W latach 1956–62 kierował festiwalem Berliner Festwochen, a w latach 1957–59 był redaktorem i konsultantem w wydawnictwie Bote & Bock. W 1961 objął funkcję redaktora naczelnego edycji dzieł wszystkich A. Schönberga. Do licznych uczniów Rufera należeli m.in. P. Grandewitz, G. Klebe, C. Ballif, E. Miller i Y. Yun.

Rufer był czołowym teoretykiem z kręgu uczniów A. Schönberga; jego korespondencja, opracowania bibliograficzne, edycje krytyczne i analizy mają do naszych czasów wielką wartość. Praca Die Komposition mit zwölf Tönen (1952), pisana – jak się przypuszcza – w bezpośrednim porozumieniu z Schönbergiem, była pierwszym większym dziełem poświęconym problematyce muzyki dwunastotonowej. Zawiera ona precyzyjny opis Schönbergowskiej „metody komponowania za pomocą 12 dźwięków” i jej podstawowych kategorii teoretyczno-technicznych; w aneksie umieszczone zostały autorskie wypowiedzi 13 innych kompozytorów muzyki dwunastotonowej z 1. poł. XX wieku (m.in. B. Blachera, L. Dallapiccoli, H. Jelinka i R. Liebermanna), które tworzą doskonały punkt wyjścia dla późniejszych badań nad problematyką dyfuzji i rozwoju dodekafonii. W oparciu o dorobek Schönberga i jego najwybitniejszych uczniów Rufer opisał ideę Grundgestalt jako powierzchniową sekwencję motywów, zajmującą obszar kilku taktów; jego zdaniem, ta istniejąca w dziełach mistrzów epoki tonalnej idea wskazuje na powiązania muzyki Schönberga z muzyką przeszłości. Seria jest bowiem tylko jednym z elementów Grundgestalt, który dotyczy sukcesji klas wysokości dźwięku, ale nie ma walorów rytmicznych i motywicznych. Za podstawę teoretyczną metody dwunastotonowej Schönberga uznał Rufer koncepcję jedności przestrzeni muzycznej. Jej istotą jest przejęcie przez serię (i odbicia zwierciadlane) funkcji scalającej przestrzeń dźwiękowej, którą w muzyce tonalnej pełniła melodia i harmonia. Podjęta przez Rufera w 1957 praca nad katalogowaniem pełnej spuścizny artystycznej Schönberga zgromadzonej w Los Angeles zaowocowała książką Das Werk A. Schönbergs (1959), w której zawarty został systematyczny opis manuskryptów muzycznych i tekstowych (wykłady, artykuły, eseje, teorie i interpretacje) kompozytora.