Rinuccini, Ottavio

Rinuccini [rinuczcz’ini] Ottavio, *20 I 1563 Florencja, †28 III 1621 Florencja, włoski poeta i librecista pochodzący z arystokratycznej rodziny. Członek Accademia Fiorentina, Accademia degli Alterati (od 1586) i prawdopodobnie Camerata Fiorentina, a także od 1607 Accademia degli Elevati w Mantui. Dysponując wykształceniem klasycznym, od wczesnej młodości uczestniczył w życiu artystycznym dworu wielkoksiążęcego we Florencji. Pisał teksty wykorzystywane podczas uroczystości dworskich (zwłaszcza wesel członków rodu Medici). Z tego czasu pochodzą: Maschere d’amazzoni (wyk. 1579 z okazji ślubu Francesca de’ Medici i Bianchi Capello), mascherata Rinaldo e il Tasso (wyst. 1586 podczas wesela Virginii de’ Medici i Cesarego d’Este) i napisane we współpracy z księciem Giovannim de’ Bardi intermedia na wesele Ferdinanda I de’ Medici i Cristiny di Lorena. Według informacji M. da Gagliano zawartych w wydaniu La Dafne (1608) Rinuccini prowadził studia i brał udział w dyskusjach mających na celu ustalenie, w jaki sposób starożytni przedstawiali swe tragedie, jak wprowadzali chóry i jakiego rodzaju śpiewem się posługiwali. Co najmniej od 1594 tworzył ciągle udoskonalane wersje tekstu La Favola di Dafne, uważanego za pierwsze libretto operowe, współpracując ściśle z J. Corsim i J. Perim, którzy komponowali muzykę w nowo wynalezionym stile recitativo (przedstawienie w domu Corsiego w 1598 było prawdopodobnie pierwszym wystawieniem dramatu w muzycznym opracowaniu całości tekstu, realizującym postulat tworzenia muzyki „na sposób antyczny”). Kolejne libretto, L’Euridice, zrealizował muzycznie J. Peri z okazji ślubu per procura Marii de’ Medici i Henryka IV, króla Francji (wyst. Florencja 6 X 1600), a także G. Caccini (pierwsza zachowana edycja dramma per musica). W 1600 w orszaku królowej Marii de’ Medici Rinuccini udał się do Francji; przebywał tam jeszcze kilkakrotnie, m.in. jako współtwórca król, imprez teatr, i festynów. Od 1607 na dworze w Mantui zaangażowany został w przygotowywanie uroczystości weselnych Francesca Gonzagi i Margherity Sabaudzkiej (1608). Współpracował z M. da Gagliano, twórcą nowego muzycznego opracowania zmienionej wersji tekstu Dafne, oraz z C. Monteverdim, autorem muzyki do kolejnych librett Rinucciniego: dramma per musica L’Arianna i mascherata Il ballo dell’Ingrate. Z tego czasu pochodzi prawdopodobnie także libretto Il Narciso, które nie zostało opracowane muzycznie. Wiele mniejszych tekstów Rinucciniego (również fragmenty librett) wykorzystali twórcy madrygałów, m.in. C. Monteverdi (poza Lamento d’Arianna także Sfogava con le stelle, Zefiro torna e di soavi accenti, Lamento della Ninfa. Non havea Febo ancora i Perchè t’en fuggi, o Fillide).

W chórach i zamkniętych formach solowych Rinuccini nie stosował nowatorskich środków i gatunków poetyckich; podobne znaleźć można u T. Tassa, G. Guariniego czy G. Chiabrery. W librettach Rinucciniego nowość stanowi – występujący obok oktaw oraz canzon i innych form zwrotkowych – osiągnięty przy pracy nad Dafne specjalny rodzaj wiersza, odpowiedni dla recytatywu (pół mowy, pół śpiewu) w kształcie znanym z realizacji Periego (nieregularne zestawianie wersów, przede wszystkim 7- i 11-sylabowych o swobodnych rymach). Źródło tematyki librett Rinucciniego stanowiła antyczna mitologia w ujęciu znanym z Metamorfoz Owidiusza. Wątki literackie bywały jednak niekiedy przekształcane dla efektów scenicznych lub ze względu na okoliczności wykonania (mit o Orfeuszu i Eurydyce w L’Euridice Rinucciniego znajduje szczęśliwe rozwiązanie).

Literatura: A. Solerti Musica, ballo e drammatica alla corte medicea dal 1600 al 1637, Florencja 1905; M. Schild Die Musikdramen Ottavio Rinuccinis, Würzburg 1933; C.V. Palisca The Alterati of Florence, Pioneers in the Theory of Dramatic Music, w: New Looks at Italian Opera, księga pamiątkowa D.J. Grouta, red. W. Austin, Ithaca (Nowy Jork) 1968; R. Katz Divining the Powers of Music. Aesthetic Theory and the Origins of Opera, Nowy Jork 1986.