Pugnani [puńani] Giulio Gaetano, *27 XI 1731 Turyn, †15 VII 1798 Turyn, włoski skrzypek i kompozytor. Uczeń G.B. Somisa, był skrzypkiem w orkiestrze Teatro Regio w Turynie. W latach 1749–50 przebywał na królewskim stypendium w Rzymie, gdzie kształcił się u V.L. Ciampiego (kompozycja). W 1754 wykonał swój koncert skrzypcowy w ramach Concert Spirituel w Paryżu i odbył pierwsze tournée koncertowe do Holandii, Anglii (Londyn) i Niemiec. Od 1763 kierował sekcją drugich skrzypiec w orkiestrze dworu królewskiego w Turynie, w latach 1767–70 był dyrygentem w Kings Theatre w Londynie; w 1769 wystawił tam z sukcesem swoją operę Nanetta e Lubino. W Londynie koncertował z J.Ch. Bachem, którego poznał jeszcze w Turynie. W 1770 Pugnani został pierwszym skrzypkiem w orkiestrze dworskiej w Turynie i zarazem kapelmistrzem w Teatro Regio, a w 1776 primo virtuoso da camera oraz direttore generale della musica strumentale. Obok działalności na dworze komponował opery i kierował ich wystawieniami w Turynie, Neapolu, Paryżu, Londynie i Wiedniu. W latach 1780–82 odbył ze swoim ulubionym uczniem G.B. Viottim dłuższą podróż koncertową po Europie (Szwajcaria, Niemcy, Polska i Rosja). W 1796 wyjechał w ostatnią podróż zagraniczną — do Wiednia. Pod koniec życia zaprzestał wszelkiej działalności publicznej.
Pugnani, wysoko ceniony skrzypek, jako uczeń G.B. Somisa był kontynuatorem szkoły skrzypcowej A. Corellego, której podstawy przekazywał swoim uczniom: A.P. Bruniemu, G.B. Polledro, W. Rustowi i najwybitniejszemu wśród nich, G.B. Viottiemu; uważany jest za twórcę nowego stylu wirtuozowskiego, rozwiniętego najpełniej właśnie przez Viottiego. Grę Pugnaniego charakteryzowała siła i zdecydowanie, określane mianem „grandioso”, a także szerokie możliwości ekspresyjne. Pugnani przyczynił się do powstania współczesnej formy smyczka, współpracując z paryskimi producentami smyczków Tourteami. Grał na instrumencie zw. „del Gesù” G.B. Guarneriego (del Gesù). Pugnani należy do twórców wczesnoklasycznej muzyki włoskiej; ważne znaczenie mają jego sonaty, kwartety i symfonie. W tych ostatnich nawiązywał do stylu szkoły mannheimskiej i wiedeńskiej (4-częściowy cykl z menuetem jako częścią III). Jego opery, m.in. do librett P. Metastasia, były wystawiane w Londynie, Turynie, Florencji, Neapolu, Paryżu i Wiedniu.
Literatura: S. Cordero di Pamparato Gaetano Pugnani, Turyn 1930; A. Della Corte Notizie di Gaetano Pugnani, Turyn 1931; A. Della Corte Due inediti opere teatrali di Gaetano Pugnani, „Musica d’oggi” XIII, 1931; E.M. von Zschinsky-Troxler Gaetano Pugnani, Berlin 1939 (zawiera katalog tematyczny); E.M. von Zschinsky-Troxler Gaetano Pugnani e i suoi contemporanei, „Musica d’oggi” XXII, 1941; G. Barblan Ansia preromantica in Gaetano Pugnani, w: Musicistipiemontesi e liguri, red. A. Damerini i G. Roncaglia, «Accademia Musicale Chigiana» XVI, Siena 1959; A. Rieger Nieznane dzieło Gaetana Pugnaniego — koncert D-dur na skrzypce i orkiestrę w odpisie J.J. Rousseau w Bibloitece PAN tu Krakowie, «Pagine» IV, red. M. Bristiger, Kraków 1980.
Kompozycje:
w nawiasach podano numery wg katalogu w pracy E.M. von Zschinsky-Troxler, zob. Litertura
Instrumentalne:
orkiestrowe:
7 symfonii — 3 D-dur (14–16), 3 B-dur (35-37), Es-dur (23)
Werther, suita orkiestrowa, ok. 1795
6 Overtures in 8 parts op. 4 (18, 28, 31, 33, 19, 29), Londyn ok. 1768–70
A Second Sett of 6 Overtures in 8 parts op. 8 (13, 20, 34, 21, 32, 22), Londyn ok. 1769, jako op. 9 Paryż ok. 1770
2 marsze wojskowe (136, 137)
Marche pour le Régiment des Gardes (138)
9 koncertów skrzypcowych, m.in. Es-dur (39), przed 1766
kameralne:
3 Quintets for different instruments na 2 rogi, 2 oboje, instrumenty smyczkowe i b.c. (25, 11, 27), Londyn po 1765
A second Set of 3 Quintets na 2 flety/oboje, 2 skrzypiec, 2 rogi ad libitum i b.c. (26, 12, 17), Londyn po 1773
Quintet op. 1 na klawesyn/fortepian, flet/obój, skrzypce, altówkę i wiolonczelę (40), Offenbach b.r. oraz w: 3 Quintettos (...) by G. Pugnani and J.S. Schroeter, Londyn 1780
Quintette Es-dur na 2 skrzypiec, 2 oboje, 2 rogi i b.c. (24), Florencja b.r.
3 Quartets na 2 skrzypiec, altówkę i instrument basowy (41–43), Londyn ok. 1763
A second Sett of 3 Quartets na 2 skrzypiec, altówkę i instrument basowy (44–46), Londyn 1763, jako op. 13 Paryż b.r.
sonaty triowe na 2 skrzypiec i b.c.:
6 Trios op. 1 (47–52), Paryż 1754, jako 6 Easy Sonatas, London ok. 1763
6 Sonatas op. 2 (53–58), jako op. 3 Amsterdam ok. 1763
A second Set of 6 Trios op. 9 (65–70), Londyn ok. 1771, jako op. 10 Paryż ok. 1775
6 sonat na klawesyn, skrzypce/flet i wiolonczelę (82–87), Londyn 1767, jako op. 6 Paryż i Amsterdam b.r.
12 Favourite Menuets in 3 parts na 2 skrzypiec/flet i klawesyn (88–99), Londyn 1768
9 sonat triowych (divertimenti, 71-79) zachowane w rękopisie
duety skrzypcowe:
6 Sonatas or Duetts op. 4 (118–123), Londyn ok. 1770, jako op. 5 Paryż b.r., jako op. 13 Paryż ok. 1776
12 duetów (124–135) zachowane w rękopisie
na skrzypce z b.c.:
6 sonat op. 3 (100–105), Paryż ok. 1760
6 sonat op. 7 (106–111), Londyn po 1770, jako op. 5 Amsterdam b.r., jako op. 6 Paryż b.r.
6 sonat op. 8 (112–117), Amsterdam przed 1774, jako 6 Solos, Londyn b.r., jako op. 1 Paryż b.r.; 3 sonaty zachowane w rękopisie
Sceniczne:
Nanetta e Lubino, opera buffa, libretto C.E Badini, wyst. Londyn 1769
Issea, favola pastorale, libretto V.A. Cigna-Santi, wyst. Turyn 1771, zrewid. pt. Apollo e Issea, wyst. Londyn 1773
opery seria:
Adone e Venere, libretto G. Boltri, wyst. Neapol 1784
Achille in Sciro, libretto P. Metastasio, wyst. Turyn 1785
Demofoonte, libretto P. Metastasio, wyst. Turyn 1787
Demetrio a Rodi, festa, libretto G.D. Boggio, wyst. Turyn 1789
2 opery zaginione
Edycje:
sonaty triowe: op. 1 nr 3 (49), wyd. E. Schenk, „Hausmusik” CLXXII, Wiedeń 1955, op. 1 nr 4 (50), wyd. E. Schenk w: Das italienische Triosonate, «Das Musikwerk» VII, Kolonia 1955, op. 1 nr 6 (52), wyd. A. Moffat w: Alte Meister, Lipsk 1910
duety: op. 4 nr 2, 4 i 5 (119, 121, 122), wyd. A. Bachmann, Paryż 1911
sonaty skrzypcowe: op. 3 nr 2, cz. 2, wyd. J.-B. Cartier w: L’art du violon, Paryż 1798, wyd. poszerz. 1804, przedr. 1973, op. 7 nr 1 (106) i op. 8 nr 1 (112), wyd. D. Alard w: Maîtres classiques du violon XV, Moguncja 1866, przedr. 1917, op. 7 nr 4-6 (109–111), wyd. K. Witting w: Die Kunst des Violinspiels III, Wolfenbüttel b.r., op. 7 nr 4 (109), wyd. G. Jensen w: Klassische Violinmusik, Londyn 1889, Moguncja 21911
Sonata E-dur na skrzypce i fortepian, wyd. Z. Jahnke, Kraków 1970
