Protopopow, Władimir
Protopopow Władimir Wasiljewicz, *13 VII (30 VI) 1908 Moskwa, †18 II 2004 Moskwa, rosyjski muzykolog. W latach 1926–30 uczył się w Technikum Muzycznym braci Rubinstein, w latach 1933–37 w konserwatorium w Moskwie u J. Dubowskiego (kompozycja) i L. Mazela (teoria muzyki), gdzie w 1942 uzyskał stopień kandydata nauk na podstawie pracy o kameralnej twórczości S. Taniejewa, a w 1960 doktorat na podstawie pracy o twórczości operowej M. Glinki. Od 1942 studiował także historię sztuki, uzyskując w 1960 doktorat z tego zakresu. W latach 1938–62 uczył w konserwatorium w Moskwie (asystent, od 1943 docent, od 1961 profesor), 1948–60 pracował w Instytucie Historii Sztuki Akademii Nauk ZSRR. W 1960 w Warszawie otrzymał nagrodę za pracę o wariacyjnej metodzie rozwoju tematu w muzyce Chopina; w 1966 nadano mu tytuł Zasłużonego Twórcy Sztuki RFSRR.
Protopopow ceniony w kraju i za granicą znawca muzyki rosyjskiej, autor wielu książek i artykułów, zajmował się zarówno tematyką historyczną, jak i problemami teorii muzyki, koncentrując się na badaniach techniki polifonicznej od czasów najdawniejszych do współczesności; szczególne znaczenie mają jego rozważania o formie, zwłaszcza o tzw. strukturze wielowarstwowej na przykładzie m.in. formy sonatowej i cyklu sonatowego. W pracy edytorskiej położył nacisk na wydania pism czołowych w XIX w. krytyków muzycznych Stasowa i Sierowa oraz rosyjskich kompozytorów. Jako znawca przekazów źródłowych był także członkiem komitetów redakcyjnych edycji dzieł wszystkich M. Glinki, P. Czajkowskiego, B. Asafjewa, N. Rimskiego-Korsakowa oraz serii «Pamiatniki Russkogo Muzykalnogo Iskusstwa».
Literatura: Tieorieticzeskije nabludienija nad istoriej muzyki, ks. pamiątkowa Władimira Protopopowa, red. J. Jewdokimowa, W. Zadieracki i T. Liwanowa, Moskwa 1978; T. Müller Wydajuszczijesia issledowanija, Sow. Muz. 1968 nr 3; T. Liwanowa Pierwokłassnyj muzykant, nieutomimyj uczonyj, Sow. Muz. 1968 nr 7; G. Bernandt, I. Jampolski Kto pisał o muzykie, t. 2, Moskwa 1974; G. Makkwier Trudy W.W. Protopopowa oraz J. Nazajkinski Priedannoje służenije muzykie, „Sowietskij muzykant” z 14 III 1991.
Słożnyje (sostawnyje) formy muzykalnych proizwiedienij, wyd. Moskwa 1941
M.I. Glinka, wyd. Moskwa 1949
Wariacyi w russkoj kłassiczeskoj opierie, wyd. Moskwa 1957
„Iwan Susanin” Glinki. Muzykalno-tieorieticzeskoje issledowanije, wyd. Moskwa 1961
Istorija polifonii w jejo ważniejszych jawlenijach, 2 t., t. 1: Russkaja kłassiczeskaja i sowietskaja muzyka, t. 2: Zapadnojewropiejskaja kłassika XVIII–XIX w., wyd. Moskwa 1962, 1965
Wariacyonnyje processy w muzykalnoj formie, wyd. Moskwa 1967
Princypy muzykalnoj formy Beethovena. Sonatno-simfoniczeskije cykli, wyd. Moskwa 1970
Oczerki iz istorii instrumientalnych form XVI-naczała XIX wieka, wyd. Moskwa 1979
Princypy muzykalnoj formy J.S. Bacha, wyd. Moskwa 1981
Zapadnojewropiejskaja muzyka XVII-pierwoj czetwierti XIX wieka, wyd. Moskwa 1985
Zapadnojewropiejskaja muzyka XIX-naczała XX wieka, wyd. Moskwa 1986
Polifonija w russkoj muzykie XVII-naczała XX wieka, wyd. Moskwa 1987
Russkaja mysl o muzykie w XVII wiekie, wyd. Moskwa 1989
Muzyka russkoj liturgii. Problemy cyklicznosti, wyd. Moskwa 1998
artykuły:
Izbrannyje issledowanija i statji, zbiór artykułów, wyd. Moskwa 1983
O tiematizmie i miełodikie S.I. Taniejewa, „Sowietskaja Muzyka”1940 nr 7
Niekotoryje osobiennosti opiernoj formy Rimskogo-Korsakowa, w: Sowietskaja muzyka, red. komitet, t. 3, wyd. Moskwa 1945
Wtorżenije wariacyj w sonatnuju formu, „Sowietskaja Muzyka” 1959 nr 11
O jedinstwie cykła w odinnadcatoj simfonii „1905 god” D.D. Szostakowicza, w: Soobszczenija Instituta Istorii Iskusstw Akadiemii Nauk SSRR. Muzyka, t. 15, wyd. Moskwa 1959
Wariacyonnyj mietod razwitija tiematizma w muzykie Szopena, w: F. Szopen, red. G. Edelman, wyd. Moskwa 1960
Woprosy muzykalnoj formy w proizwiedienijach D. Szostakowicza, w: Czerty stila D. Szostakowicza, red. L.G. Berger, wyd. Moskwa 1962
Statji muzykalnogo kritika „N. Z.”, w: Muzykalnoje nasledstwo, t. 1, wyd. Moskwa 1962
Forma cyklu sonatowego w utworach F. Chopina, w: Polsko-rosyjskie miscellanea muzyczne, red. Z. Lissa, Kraków 1967
Polifonia w „Balladzie f-moll” Chopina, „Rocznik Chopinowski” 1965–1968 VII, wyd. Kraków 1969
Sonatnaja forma w pozdnich proizwiedienijach Beethovena, w: Beethoven, red. N. Fiszman, t.1, wyd. Moskwa 1971
Processualnoje znaczenije polifonii w muzykalnoj formie Beethovena, w: Beethoven, red. N. Fiszman t. 2, wyd. Moskwa 1972
Tworienija W. Titowa, wydajuszczigosia russkogo kompozitora wtoroj połowiny XVII-naczała XVIII wieka, Musica Antiqua Europae Orientalis, festiwal w Bydgoszczy. Acta scientifica III, wyd. Bydgoszcz 1972
Probleme der frühen russischen mehrstimmigen Komposition, w: Beiträge zur Musikgeschichte Osteuropas, red. E. Arro, wyd. Wiesbaden 1977
Problemy formy w polifoniczeskich proizwiedienijach strogogo stila, „Sowietskaja Muzyka”1977 nr 3
N. Dyleckij i M. Mielczewski, Musica Antiqua Europae Orientalis, festiwal w Bydgoszczy. Acta scientifica V, wyd. Bydgoszcz 1978
O muzykalnoj sistiemie osmogłasija w driewnierusskich piesnopienijach, Musica Antiqua Europae Orientalis, festiwal w Bydgoszczy. Acta scientifica VIII, wyd. Bydgoszcz 1988
Problema muzykalno-tiematiczeskogo jedinstwa w miessach Palestriny, w: Mietody izuczenija starinnoj muzyki, red. T. Dubrawska, Ł. Łoginowa, wyd. Moskwa 1992
wydania:
W. Odojewski Izbrannyje muzykalno-kriticzeskije statji, Moskwa 1951
A. Borodin Izbrannyje muzykalno-kriticzeskije statji, Moskwa 1951
W. Stasow Izbrannyje statji o M.I. Glinkie, Moskwa 1955
W. Stasow Statji o muzykie, 4 z., Moskwa 1974–80
A. Sierow Statji o muzykie, t. 1, Moskwa 1984
w serii «Pamiatniki Russkogo Muzykalnogo Isskustwa», t. 2: Muzyka na Połtawskuju pobiedu, 1973, t. 7: N. Dylecki Idieja grammatiki muzykijskoj, Moskwa 1979
redakcje:
Wospominanija o Czajkowskom, zbiór artykułów różnych autorów, wyd. Moskwa 1962
Woprosy muzykalnoj formy, wyd. Moskwa 1967, 2. wyd. 1985
W. Szebalin Statji, wospominanija, matieriały, z I. Bełzą, wyd. Moskwa 1970
W. Szebalin Litieraturnoje nasledije, wospominanija, pieriepiska, statji, wystuplenija, wyd. Moskwa 1975