Presley [pr´esly] Elvis Aaron, *8 I 1935 Tupelo (Missisipi), †16 VIII 1977 Memphis, amerykański piosenkarz, gitarzysta i aktor. Muzyczny samouk, obdarzony wyczuciem i intuicją muzyczną. Jako chłopiec śpiewał w chórach kościelnych; duży wpływ na jego upodobania muzyczne miały religijne pieśni gospel oraz tematy country i bluesy południa Stanów Zjednoczonych. W 1953 po ukończeniu szkoły średniej został kierowcą ciężarówki. W latach 1953–54 nagrał za własne pieniądze piosenki w studio S. Phillipsa (My Happiness, That’s When Your Heartaches Begin, I’ll Never Stand in Your Way, Casual Love Affair). Dopiero interpretacja bluesowego standardu That’s All Right, Mama, wydana na singlu w VII 1954 przez lokalną wytwórnię Sun, spowodowała zainteresowanie piosenkarzem ze strony firmy płytowej RCA oraz publiczności. Presley dysponował ciepłym, niskim głosem i bardzo ekspresyjnie wykonywał kompozycje zarezerwowane dotąd dla czarnych wykonawców. Pierwsze koncerty pokazały, że posiadł umiejętność wprowadzania widzów w stan zbiorowej euforii. Sposób poruszania się na scenie (z rytmicznym kręceniem biodrami), witalność i energia przysporzyły mu tyleż zwolenników co przeciwników. W telewizji istniał zakaz pokazywania Presleya od pasa w dół, konserwatywne środowiska atakowały go za nieobyczajność. Pozujący na buntownika Elvis doprowadził do gwałtownego podziału pokoleniowego. Młodzi identyfikowali się z wykonawcą, uznając go za swojego idola, starsi widzieli w nim niebezpiecznego rebelianta. Dotychczasowe gwiazdy muzyki rozrywkowej kierowały swój przekaz do wszystkich grup wiekowych (F. Sinatra), albo nie były wystarczająco autentyczne (B. Haley). Najważniejszym momentem w karierze Presleya było podpisanie w VIII 1955 kontraktu menedżerskiego z „pułkownikiem” Tomem Parkerem, który od tej pory miał decydujący wpływ na medialny wizerunek wykonawcy, dobór repertuaru i rynek gadżetów reklamujących Elvisa. W I 1956 Presley dokonał pierwszych nagrań dla RCA, wystąpił także na żywo w popularnym programie telewizyjnym Stage Show; wkrótce singel Heartbreak Hotel znalazł się na 1. miejscu amerykańskiej listy przebojów, a debiutancki album Elvis Presley (1956) stał się bestsellerem. Od tego momentu popularność Presleya rosła nieustannie, osiągając niespotykane dotąd rozmiary; zaczęły powstawać fan cluby, publikujące wydawnictwa poświęcone wyłącznie jego działalności (m.in. miesięcznik „Elvis” i roczniki „Elvis Special”), naśladowano jego niekonwencjonalny sposób ubierania się i fryzurę. Presley zwyciężał w ankietach na najpopularniejszego piosenkarza w Stanach Zjednoczonych i w Europie, choć nigdy nie koncertował poza Ameryką Północną.
W 1956 Presley podpisał wieloletni kontrakt filmowy; wystąpił, prezentując niezłe umiejętności aktorskie, w: Love Me Tender (reż. R.D. Webb, 1956), opartym na autobiografii Loving You (reż. H. Kanter, 1957), uważanym za jeden z najlepszych w jego karierze Jailhouse Rock (reż. R. Thorpe, 1957) i King Creole (reż. M. Curtiz, 1958). Pierwszy, najciekawszy etap kariery Presleya zakończyło powołanie go do służby wojskowej (1958–60). Dotychczasowe nagrania świadczyły o wszechstronności wykonawcy i zdolności zmieniania stylu. Z taką samą pasją i niezwykłą lekkością interpretował ballady (Heartbreak Hotel, One Night), rhythm’n’bluesowe standardy (Blue Suede Shoes, Tutti Frutti, I Got a Woman), rock and rolle (Teddy Bear), tematy country (Milkcow Blues Boogie) i żywiołowy pop (Don’t Be Cruel, All Shook Up). W nagraniach towarzyszył mu zespół wokalny The Jordanaires.
Początek lat 60. przyniósł wyraźną zmianę w repertuarze Presleya preferującego odtąd głównie melodyjne ballady. Po 1961 prawie zaprzestał działalności koncertowej, poświęcając się występom w filmach. W latach 1960–70 powstało aż 29 – w większości podobnych i banalnych – obrazów (każdemu z filmów towarzyszyła płyta ze ścieżką dźwiękową), m.in.: Flaming Star (reż. D. Siegel, 1960), Wild in the Country (reż. P. Dunne, 1961), w reż. N. Tauroga: Blue Hawaii (1961), Girls! Girls! Girls! (1962), It Happened at the World’s Fair (1963), Tickle Me (1965) i Spinout (1966), Kid Galahad (reż. Ph. Karlson, 1962), Follow that Dream (reż. G. Douglas, 1962), Fun in Acapulco (reż. R. Thorpe, 1963), Kissin’ Cousins (reż. G. Nelson, 1964), Viva Las Vegas (reż. G. Sidney, 1964), Roustabout (reż. J. Rich, 1964), Girl Happy (reż. B. Sagal, 1964), Harum Scarum (reż. G. Nelson, 1965), Frankie and Johnny (reż. F. de Cordova, 1966), Paradise – Hawaiian Style (reż. M. Moore, 1966). W tym czasie spopularyzował piosenki (If I Can Dream, It’s Now or Never, Surrender, Wooden Heart), sentymentalne ballady (Can’t Help Falling in Love, Love Letters, Return to Sender), gospel (Crying in the Chapel) i nieliczne rock and rolle (You’re the) Devil in Disguise, (Marie’s the Name) His Latest Flame. Przełom w karierze nastąpił w XII 1968, kiedy telewizja przedstawiła godzinny występ Presleya w klasycznym rock’n’rollowym repertuarze. Ubrany w czarną skórzaną kurtkę wykonał z towarzyszeniem gitary swoje wielkie przeboje z lat 50. i udowodnił, że nie ma sobie równych. Dobrą formę potwierdzały nagrania Any Day Now, In the Ghetto, Suspicious Minds i The Wonder of You.
Kolejny etap kariery Presley rozpoczął 31 VII 1969 koncertem w Las Vegas; pierwszą po latach trasę koncertową dokumentował film Elvis. That’s the Way it Is (reż. D. Sanders, 1970). W 1971 otrzymał nagrodę Grammy za całokształt twórczości. Po 1972 powstawały m.in. monumentalne piosenki pop (An American Trilogy, I Just Can’t Help Believin’, My Boy), utwory country-rockowe (Burning Love) i ballady (Always on My Mind). W latach 1969–77 dał ponad 1000 występów; nie pozostawało to bez wpływu na jego zdrowie, życie osobiste oraz jakość prezentowanego repertuaru. Aby sprostać oczekiwaniom publiczności, Presley sięgał po leki, uzależniając się od nich. Stopniowo stawał się cieniem dawnego piosenkarza, swój gwiazdorski status podkreślał kiczowatymi kostiumami scenicznymi. Wyeksploatowany i schorowany zmarł prawdopodobnie na atak serca w swojej posiadłości Graceland w Memphis.
Śmierć Presleya jedynie umocniła pozycję idola, który stał się mitem kultury masowej; do dziś Elvis cieszy się niemal religijnym kultem. Jego sposób interpretacji i repertuar nadal inspiruje wykonawców z całego świata. Nakłady płyt Presleya sięgają setek milionów egzemplarzy. Za życia piosenkarza 17 singli dotarło do 1. pozycji amerykańskiej listy przebojów: Heartbreak Hotel, Hound Dog, Love Me Tender, Too Much (1956), All Shook Up, Teddy Bear, Party (1957), Jailhouse Rock, Don’t, Hard Headed Woman (1958), Big Hunk O’Love (1959), Stuck on You, It’s Now or Never (1960), Are You Lonesome Tonight?, Surrender (1961), Good Luck Charm (1962) i Suspicious Minds (1969). Tytuł „platynowych” płyt uzyskały w Stanach Zjednoczonych albumy: Elvis’ Christmas Album 1957, Elvis’ Golden Records 1958, 50000000 Elvis Fans Can’t Be Wrong, G.I. Blues 1960, His Hand in Mine, Blue Hawaii 1961, Elvis’ Golden Records 1963, How Great Thou Art 1967, Elvis As Recorded at Madison Square Garden 1972, Aloha from Hawaii via Satellite 1973, Welcome to My World, Moody Blue, Elvis in Concert 1977, Elvis Aaron Presley 1980 i The King of Rock’n’Roll 1992. W Polsce albumy z piosenkami Presleya nagrali m.in. W. Gąssowski i K. Krawczyk. Na temat życia Presleya powstały liczne książki, filmy, musicale, a poczta amerykańska wydała znaczek z podobizną piosenkarza (1993).
Literatura: A. Levy Operation Elvis, Londyn 1962; J. Hopkins Elvis, Nowy Jork 1971; G. Marcus Mystery Train. Images of American in Rock’n’Roll Music, Nowy Jork 1975; M. Farren, P. Marchbank Elvis in His Own Words, Londyn 1977; R. Wallraf, H. Plehn Elvis Presley. An Illustrated Biography, Nowy Jork 1979; A. Goldman Elvis, Londyn 1981; D. Marsh, B. Feitler Elvis, Nowy Jork 1982; C. Strzeszewski Elvis, Kraków 1986, Warszawa 21992; M. Szabłowska Elvis. Amerykański sen, Warszawa 1991; P. Guralnick Last Train to Memphis. The Rise of Elvis Presley, Boston 1994 (zawiera bibliografię i dyskografię); R. Matthew-Walker Heartbreak Hotel, Chessington 1995; G.B. Rodman Elvis after Elvis. The Posthumous Career of a Living Legend, Londyn 1996; J. Płoński Elvis. Dlaczego ja, Panie?, Warszawa 1997; E. Jorgensen, P. Guralnick Elvis Presley. A Life in Music, the Complete Recording Sessions, Nowy Jork 2000; R. Gordon The King on the Road. Elvis Live on Tour 1965–1977, Nowy Jork 2001; P. Simpson The Rough Guide to Elvis, Londyn 2002.
