Piliński Stanisław, *5 IV 1839 Paryż, †20 I 1905 Paryż, polski pianista i kompozytor. Syn znanego litografa Adama Pilińskiego, który po powstaniu listopadowym wyemigrował do Francji. W latach 1840–55 Piliński przebywał w Clermont-Ferrand, gdzie był członkiem chóru katedralnego. Od 1855 mieszkał w Paryżu, uczył się gry na fortepianie u E. Winnickiego i studiował w Ecole Niedermeyer. W 1860 zdobył na konkursie szkolnym 2. miejsce w dziedzinie harmonii i 1., ex aequo, za grę na organach. Następnie był organistą w kościele św. Małgorzaty; pomagał też ojcu w kopiowaniu cennych manuskryptów i zleconych przez rodzinę Czartoryskich pracach rytowniczych. Założone przez nich towarzystwo Association Pilinski et Fils zdobyło w 1863 srebrny medal na wystawie sztuk pięknych i przemysłu w Clermont-Ferrand, w 1872 – wielki medal srebrny na wystawie powszechnej (sekcja francuska) w Paryżu, w 1878 – tamże brązowy medal. W 1936 zorganizowano wystawę prac obu artystów w Bibliotece Polskiej w Paryżu. Po wojnie francusko-pruskiej w latach 1870–71 Piliński kontynuował prace ojca, ale głównie komponował; był członkiem Société des Auteurs, Compositeurs et Editeurs de Musique, Société des Etudes Japonaises, Chinoises, Tartares et Indochinoises, Association des Anciens Elèves d’Ecole Polonaise w Paryżu i Académie des Sciences, Belles-Lettres et Arts w Clermont-Ferrand. Napisał kilka utworów inspirowanych muzyką japońską i chińską, które były wykonane i odniosły sukces, podobnie jak romans L’hymne à Rebecca. Piliński zyskał uznanie przede wszystkim w środowisku polskim. W latach 80. był dyrygentem Polskiego Towarzystwa Filharmonicznego w Paryżu, wykonał m.in. swą kantatę chóralną Polska nasza żyje w nas (1880 i później) oraz Odę na rocznicę zwycięstwa Jana III Sobieskiego pod Wiedniem (1883). Opracował wiele polskich pieśni patriotycznych, komponował także tańce okolicznościowe. W latach 90. został bibliotekarzem w Centre de l’Union Artistique; w tym czasie wyjeżdżał z córką corocznie w Alpy, które dostarczyły mu inspiracji do fortepianowych fantazji. Autografy i edycje utworów Pilińskiego znajdują się w Bibliotece Narodowej, Département de la Musique oraz w Bibliotece du Grand Opéra w Paryżu (ogółem ponad 200 utworów, szkiców i innych dokumentów), a rękopisy i ich fragmenty w Bibliotece w Kórniku.
W dorobku kompozytorskim Pilińskiego najliczniejsze są utwory fortepianowe i pieśni z towarzyszeniem fortepianu (ok. 90). Wyznacznikiem jego wyobraźni kompozytorskiej była romantyczna i narodowa tematyka, co wyrażało się w doborze tekstów utworów scenicznych i tekstów poetyckich do pieśni. Swój hołd dla polskiej poezji manifestował Piliński w dedykacjach marszów triumfalnych dla Z. Krasińskiego (op. 33), A. Mickiewicza (op. 72) i J. Słowackiego (op. 125). Idea romantycznej ilustracyjności przejawiała się w programowych komentarzach do utworów (Fantazje alpejskie); Piliński kilkakrotnie wracał do ilustracji bicia dzwonów: w pieśni Les cloches du soir, w Idéales harmonies na fortepian i w Souvenir d’Edgar Poë; typowe dla epoki jest pielęgnowanie nastrojów nostalgicznych, zainteresowanie egzotyką. Najgłębszym źródłem inspiracji była jednak Polska, jej krajobrazy, tańce, historia i literatura; świadczą o tym zwłaszcza utwory cykliczne: Scènes polonaises (rodzaj legend heroicznych, wojennych), Chants de l’exil, Suite de chants patriotiques polonais (m.in. Jeszcze Polska, Z dymem pożarów, Warszawianka) i wiele pojedynczych utworów, np. pieśń Le Dies irae de Kościuszko, a także tańce polskie.
Literatura: I. Poniatowska Autografy Stanisława Pilińskiego w Bibliothèque Nationale w Paryżu, «Pagine» IV, Kraków 1980 (zawiera spis wszystkich utworów); M. J. Minakowski Piliński Stanisław, Polski Słownik Biograficzny, t. XXVI, 1981.
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Souvenir de Mazovie. Polka mazurka op. 1, na orkiestrę, 1857, także wersja na fortepian, dedyk. ks. M. Czartoryskiej, wyd. Paryż 1863
Valse romantique op. 9, na orkiestrę, 1858, wyd. Paryż 1905, także wersja na fortepian
Sibylla. Souvenirs de Pulawy. Elégie op. 21, na orkiestrę, 1863, także wersja na zespół kameralny oraz na fortepian, skrzypce i organy ad libitum, wyd. Paryż 1864
Souvenir d’Edgar Poë. Symphonie romantique op. 42, na orkiestrę, 1869 (zachowany tylko fragment)
Ouverture sur l’air chinois ,,Mao-li-hoa”. Chant des amis du vin op. 58, na orkiestrę, 1874, także wersje na kwintet fortepianowy, na skrzypce i fortepian oraz na fortepian solo
Symphonie f-moll op. 24, dedyk. W. Sowińskiemu, 1896
kameralne:
Quintette F-dur op. 14, na flet, 2 skrzypiec, wiolonczelę, fortepian i fisharmonię ad libitum, 1862
Fudjiyou, morceau ancien japonais op. 67, na skrzypce i fortepian, 1878
Trio E-dur op. 34, na skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 1880
fortepianowe:
Scènes polonaises na fortepian: 1. Légende héroïque. Souvenirs et récits d’un Vaidelotte op. 59, 1876, 2. Le jeu de Jankiel. Paraphrase musicale du chant XII de Thadée Soplitza d’Adam Mickiewicz op. 89,1882, 3. Le Rêve d’ Iwan le cosaque. Valse légende op. 92, 1882, 4. Légende guerrière. Fantaisie op. 161, 5. Święcony. Marche de fête composée sur des airs Krakowiaks op. 164, 1895, 6. Grande Fantaisie Chasse op. 180, 1898 (interpretacja sceny polowania z IV ks. Pana Tadeusza A. Mickiewicza), 7. Grande Fantaisie triomphale pour la célébration du 5e centenaire de la fondation de l’ Université de Cracovie op. 190, 1900, 8. Par le fer et par le feu. Polonaise guerrière op. 191, 1900 (wg H. Sienkiewicza)
10 Fantazji alpejskich na fortepian, 1892–1905
Idéales harmonies. Les cloches des jours de fête à la campagne op. 163, na fortepian, 1894
Nuit devant la mer. Fantaisie nocturne op. 173, na fortepian, 1897
marsze, walce, mazury i inne tańce na fortepian
Elégie sur l’ hymne nationale polonais „Boże coś Polkę” na fortepian, org. lub fisharm., wyd. Paryż 1864
Suite de chants patriotiques na fortepian, 1904
utwory na organy lub fisharmonię
Wokalno-instrumentalne:
Hymne à Bouddha op. 56, na mezzosopran, chór i organy lub fisharmonie, sł. L. d’Albano, 1873, wyd. Paryż 1873 jako op. 50
Ode aux montagnes d’Auvergne op. 65, na chóry i orkiestrę, sł. F. Salignac de la Mothe Fénelon, 1877, wyd. Paryż 1880
Polska nasza żyje w nas op. 75, na 6 głosów, chór, fortepian i skrzypce oraz fisharmonię ad libitum, sł. W. Gasztowtt, 1880
Invocation à la patrie, dedyk A. Oleszczyńskiemu, sł. I. Krasicki, 1893
pieśni:
L’hymne à Rebecca op. 15, sł. E. de la Bédollière wg W. Scotta, 1861, wyk. XI 1878
Au Rossignol. Méditation poétique op. 17, sł. A. de Lamartine, wyd. Paryż 1875
Les cloches du soir. Mélodie op. 63, sł. P. Blanchemain 1877, wyd. pt. Mélodies, Paryż 1906
Le chant du berceau op. 64, sł. P. Blanchemain, 1877
Chanson de printemps op. 78, sł. G. Le Blanc
Chanson d’été op. 80, sł. G. Le Blanc
Chanson d’automne op. 86, sł. G. Le Blanc, 1881
La mer op. 94, sł. V. Hugo, 1882
Une fée. Ballade op. 102, sł. V. Hugo, 1883
Ode pour le centième anniversaire de la victoire de Jean III Sobieski sous les murs de Vienne en 1683 op. 103, sł. F. Kniaźnin, tłum. fr. W. Gasztowtt, 1883
Cykl Pieśni z tułactwa (Chants de l’exil): Umarli i żywi op. 108, sł. W. Gasztowtt, 1884, Exoriare aliquis olim nostris ex ossibus ultor op. 138, sł. M. Budzyński, 1888, Hasło op. 157, sł. A. Asnyk, 1892, Śmiało op. 160 lub 165, sł. W. Gasztowtt, 1895, pieśni z op. 108, 157 oraz 160 lub 165 wyd. pt. 3 mélodies, Paryż 1906
Alpuhara op. 116, sł. A. Mickiewicz, tłum. fr. W. Gasztowtt, 1885
Le Dies irae de Kościuszko op. 167, sł. C. Delavigne, 1895
Les Liserons op. 185, sł. A. Asnyk, tłum. fr. W. Gasztowtt, 1899;
ponadto pieśni do sł. R Bataille’a, P. Faurégo, E. Bouchégo, F. Coppéego, Th. Gautiera, J. de La Fontaine’a i in.
Sceniczne:
Żmija op. 50, opera 5-akt., libr. W. Gasztowtt wg J. Słowackiego, 1881
muzyka do Balladyny J. Słowackiego, tłum. fr. W. Gasztowtt, op. 162, 5-akt., 1894
