Pettersson, Allan

Pettersson [p'eteszon] Gustaf Allan, *19 IX 1911 Västra Ryd (Uppsala), †20 VI 1980 Sztokholm, szwedzki kompozytor. Pochodził z bardzo biednej rodziny, w wieku chłopięcym zarobkował grywając na skrzypcach w niemym kinie i na pogrzebach. W latach 1930–38 studiował grę na skrzypcach i na altówce w akademii muzycznej w Sztokholmie, w 1939 otrzymał stypendium na dalsze studia w Paryżu u wybitnego altowiolisty M.E. Vieux, przerwane wkrótce przez wybuch II wojny światowej, w latach 40. uczył się prywatnie harmonii i kontrapunktu u O. Olssona i kompozycji u K.-B. Blomdahla, w latach 1951–53 kontynuował studia kompozytorskie u A. Honeggera i R. Leibowitza w Paryżu. W latach 1939–50 był pierwszym altowiolistą filharmonii sztokholmskiej, występował też jako kameralista, w 1964 ze względu na zły stan zdrowia musiał zakończyć karierę instrumentalisty. Długo pozostawał kompozytorem nieznanym, momentem przełomowym stało się dopiero prawykonanie VII Symfonii przez A. Doratiego z orkiestrą filharmonii sztokholmskiej w październiku 1968. Pettersson był osobowością konfliktową, ciężko chory na artretyzm po 1968 spędzał długie okresy w szpitalu, ale nie przestawał intensywnie komponować. Szersze zainteresowanie twórczością Petterssona na terenie europejskim wzrosło dopiero po jego śmierci, głównie w Niemczech, gdzie spektakularnym wydarzeniem stał się w sezonie 1994/95 cykl poświęconych mu koncertów, który objął 27 miast Nadrenii Północnej-Westfalii, zorganizowany z inicjatywy Międzynarodowego Towarzystwa im. A. Petterssona, działającego w Wuppertalu. Stopniowo prawie wszystkie symfonie Petterssona stały się dostępne w nagraniach płytowych.

Wśród wczesnych kompozycji Petterssona wyróżnia się I Koncert skrzypcowy, zaskakujący agresywnością brzmienia i niekonwencjonalnymi efektami technicznymi (liczne glissanda, gra za podstawkiem), wirtuozowska faktura cechuje także 7 sonat na 2 skrzypiec, zaliczanych do najciekawszych szwedzkich kompozycji kameralnych z lat 50., natomiast autobiograficzne Barfotasånger utrzymane są w bardzo prostym stylu: ich melodyka nawiązuje do pieśni ludowych, hymnów kościelnych i do Schuberta, harmonia jest tonalna, a akompaniament ograniczony do elementarnych formuł. Główną domeną twórczości Petterssona była jednak symfonika, na której potem skoncentrował się niemal bez reszty. Symfonie Petterssona stanowią na tle muzyki XX w. zjawisko osobliwe, w większości są wielkimi formami jednoczęściowymi, wyjątek stanowią tylko dwie: III i VII; Symfonie IX i XIII trwają ponad godzinę. Wcześniejsze oparte są na silnych kontrastach: fragmentom mocno schromatyzowanym, atonalnym przeciwstawione są epizody spokojne, diatoniczne (np. w II Symfonii kompozytor cytuje jedną pieśń z Barfotasånger). W symfoniach V–IX zaznaczyły się tendencje do uproszczenia harmonii i faktury. Spotęgowana konfliktowość rozładowywana we fragmentach spokojnych, przesyconych nastrojami rezygnacji i pogodzenia się z przemijaniem, pozostała jedną ze znamiennych cech symfonii Petterssona. Odrębna stylistycznie muzyka Petterssona eksponuje tragizm i osobiste konflikty twórcy w stopniu rzadko spotykanym w muzyce współczesnej.

Literatura: L. Aare A. Pettersson, Sztokholm 1978; R. Rapoport A. Pettersson, Sztokholm 1981; „A. Pettersson Jahrbuch”, red. M.T. Vogt, Wuppertal 1986–92, 1997, 2001 red. M. Kube, Saarbrücken 2002 (zawiera m.in. bibliografię 1950–2000); A. Pettersson Texte, Materialien, Analysen, red. M. Kube, Hamburg 1994; Musik von A. Pettersson. Konzerte 1994/95 und ein Symposion, red. M. Nicolin, Wuppertal 1994.