Petrus de Cruce

Petrus de Cruce, Pierre de la Croix, francuski teoretyk muzyki i kompozytor działający na przełomie XIII i XIV w. Pochodził z patrycjuszowskiej rodziny, związany głównie z Amiens (być może tam urodzony). Niekiedy bywa identyfikowany jako Petrus optimus notator lub Petrus de Picardia. Prawdopodobnie między 1260 a 1290 studiował na uniwersytecie w Paryżu, gdzie uzyskał stopień magistra. W 1298 przebywał na dworze królewskim w Paryżu, w latach 1301–02 w pałacu bpa Guillaume’a de Maçon w Amiens, gdzie zyskał uznanie jako wybitny liturgista i znawca muzyki chorałowej.

Petrus de Cruce komponował głównie 3-głosowe motety wielotekstowe, których cechą jest niezdobiony tenor w długich wartościach rytmicznych, zbliżony do niego motetus i swobodne rytmicznie triplum. Taka struktura o swobodnie kształtowanych frazach, zbliżonych charakterem do rymowanej prozy, sprzyja niekiedy powstawaniu wirtuozowsko traktowanej deklamacji.

Tractatus de tonis, napisany w Amiens, jest rodzajem krótkiego tonariusa; oprócz zapożyczonej od Pseudo-Odona definicji oraz krótkiego omówienia poszczególnych tonów i dyferencji zawiera wzmiankę o wielkiej różnorodności ich ówczesnych wykonań. Dużo większe znaczenie mają osiągnięcia Petrusa de Cruce w dziedzinie notacji menzuralnej omówione przez Jacquesa de Liège w jego Speculum musicae. Stanowią one – podobnie jak reprezentujące ten sam nurt teorii muzyki oba przypisywane Petrusowi de Cruce traktaty – ważne ogniwo w rozwoju notacji menzuralnej i tworzą pomost pomiędzy teorią Franca von Köln a Ph. de Vitry. Petrus de Cruce wprowadza – obok dotychczasowego podziału brevis na 2 lub 3 semibreves – możliwość podziału brevis, zwłaszcza w triplum, na większą liczbę (nawet do 9) semibreves. Te drobne wartości, których zastosowanie pociągało za sobą spowolnienie pulsacji utworu, były rozdzielane na grupy za pomocą wprowadzonego przez Petrusa de Cruce specjalnego znaku punctus divisionis w postaci drobnej kropki (punktu). Znaczenie Petrusa de Cruce jako teoretyka notacji menzuralnej podkreślają liczne nawiązania do jego teorii w pismach Jacquesa de Liège, Roberta de Handlo, Johna Hanboysa i Petrusa Le Viser.

Literatura: E.H. Sanders The Medieval Motet, w: Gattungen der Musik in Einzeldarstellungen, ks. pam. L. Schradego, red. W. Arlt, E. Lichtenhahn i H. Oesch, Berno 1975; M. Huglo De Francon de Cologne à Jacques de Liège, „Revue Belge de Musicologie” XXXIV–XXXV, 1980–81; F.A. Gallo Die Notationslehre im 14. und 15. Jahrhundert, w: Geschichte der Musiktheorie, t. 5: Die mittelalterliche Lehre von der Mehrstimmigkeit, red. F. Zaminer, Darmstadt 1984; H. Ristory Post-frankonische Theorie und Früh-Trecento. Die Petrus de Cruce Neuerungen und ihre Bedeutung für die italienische Mensuralnotenschrift zu Beginn des 14. Jahrhunderts, Frankfurt n. Menem 1988.