Perosi, Lorenzo

Perosi [pɛr'o:zi] Lorenzo Pier Luigi, *21 XII 1872 Tortona, †12 XII 1956 Rzym, włoski kompozytor i organista, syn Giuseppego. Początkowo kształcił się pod kierunkiem ojca. W 1888 ukończył Liceo Musicale di Santa Cecilia w Rzymie, następnie uczył się korespondencyjnie u M. Saladina, profesora kontrapunktu w konserwatorium w Mediolanie. Od 1890 przebywał w opactwie benedyktynów w Monte Cassino, tamże uczył solfeżu i teorii, pełnił funkcję organisty i dyrygenta chóru oraz pogłębia znajomość chorału gregoriańskiego. W 1892 studiował w konserwatorium w Mediolanie, uzyskując dyplom, w 1893 w Kirchenmusikschule w Ratyzbonie u F.X. Haberla i M. Hallera; zrezygnował z propozycji prowadzenia katedry organów w Ratyzbonie i w tymże roku objął funkcję kapelmistrza w katedrze w Imoli, a w 1894 stanowisko kapelmistrza w bazylice św. Marka w Wenecji. W 1895 otrzymał święcenia kapłańskie. W 1897 założył w Mediolanie periodyk „Melodie sacre”, w którym publikował m.in. własne kompozycje. Od 1898 był kapelmistrzem Cappella Sistina w Rzymie, co umożliwiło mu prezentację swych utworów. W 1915 opuścił to stanowisko z powodu kryzysu psychicznego; objął je ponownie w 1933 i z przerwami pełnił tę funkcję do 1956. Lorenzo Perosi odbywał liczne podróże, m.in. w 1908 przebywał kilka miesięcy w Polsce, głównie w Częstochowie. W 1930 za wstawiennictwem P. Mascagniego został mianowany Accademico d’Italia. Perosi brał udział w pracach nad reformą muzyki religijnej, przeprowadzanej przez papieża Piusa X. Poważny kryzys duchowy i artystyczny Perosiego, któremu kompozytor okresowo ulegał, sprawił, iż wprawdzie tworzył on do końca życia, ale przechowywał w ukryciu swoje utwory; sprzeciwiał się także ich wydawaniu i wykonywaniu. Dopiero w 1955 został sporządzony wykaz jego twórczości. Duża część rękopisów Perosiego, w większości niewydanych, znajduje się w Fondo Perosi w Bibliotece Watykańskiej.

Działalność Lorenza Perosiego związana jest z odnową znajdującej się wówczas w głębokim kryzysie muzyki religijnej we Włoszech i z odrodzeniem tradycji oratorium. Niebywały sukces oratorium La cena del Signore wystawionego w Wenecji 9 VIII 1897 wywołał zainteresowanie jego muzyką we Włoszech i za granicą. Dalsze oratoria przyczyniły się do dużej popularności Perosiego w latach 1898–1903. Kompozytor nazywany był wręcz nowym Palestriną, a w 1900 został otwarty w Mediolanie Salone Perosi, przeznaczony do wykonywania jego oratoriów. Niepowodzenie utworów Perosiego w Niemczech i uzależnienie się opinii włoskiej od opinii środowiska niemieckiego, dominującego na polu oratorium, spowodowało ostrą krytykę i spadek zainteresowania jego twórczością.

Oratorium La cena del Signore otwiera cykl 7 (z planowanych 12) chrystologicznych oratoriów, stanowiących ważne ogniwo w rozwoju tej formy. Perosi operował tekstem łacińskim, w partii testa (tzw. storico) często przechodził od recytacji do śpiewu, ograniczył liczbę postaci, podkreślając tym samym osobę Chrystusa. Rolę narratora często powierzał chórowi, współpracującemu z partią testa (np. w Il natale del Redentore). W jego oratoriach widoczne są wpływy Bacha, szczególnie w partiach instrumentalnych (interludio do La cena del Signore), także Wagnera — w melodyce (La risurrezione di Cristo) i technice lejtmotywów (L’entrata di Cristo in Gerusalemme). Pod wpływem opery werystycznej i muzyki programowej pojawiają się w kompozycjach Perosiego elementy teatralne (np. L’entrata di Cristo in Gerusalemme, La strage degli innocenti), toteż kompozytor unikał określenia oratorium, zastępując je terminami: poemat symfoniczny, kantata i in. Charakterystyczne dla Perosiego jest oscylowanie między diatonizmem i chromatyzmem, symbolizującym stan udręki. Częstym środkiem wyrazowym jest także tryton lub skala sześciostopniowa, używana do przedstawienia scen śmierci (La morte del Redentore, Transitus animae).

W muzyce kościelnej Perosi szeroko wykorzystywał chorał gregoriański (np. Il Nazareno, Messa da requiem z 1897). Spośród licznych mszy wyróżniają się: Missa „Te Deum laudamus” (1897), Messa prima pontificalis (1897), Messa da requiem (1897), Messa secunda pontificalis (1906). Perosi tworzył spontanicznie i z dużą łatwością; jego utwory, odznaczające się inwencją melodyczną i silną ekspresją, często są niedopracowane w zakresie orkiestracji. Wykształcony przez niego styl muzyki kościelnej stał się wzorem dla późniejszych kompozytorów muzyki religijnej.

Literatura: V. Zaccaria Catalogo dei manoscritti musicali di Lorenzo Perosi esistenti nella Biblioteca Vaticana, „Nuova Rivista Musicale Italiana” VI, 1972; L'epistolario „vaticano”di Lorenzo Perosi (1867–1956), red. S. Pagano, Genua 1996; A. Cameroni Lorenzo Perosi e i suoiprimi quattro oratori, Bergamo 1899; G. Bressan Il momento perosiano, „Rivista Musicale Italiana” VI, 1899; R. Rolland Don Lorenzo Perosi, w: Musiciens d'aujourd'hui, Paryż 1908; A. Damerini Lorenzo Perosi, Rzym 1924; G. Pannain Lorenzo Perosi, „La rassegna musicale” IV, 1931; Z. Musmeci Don Lorenzo Perosi e le sue opere, Acireale 1932; A. Paglialunga Lorenzo Perosi, Rzym 1952; M. Gliński Lorenzo Perosi, Mediolan 1953; G. Roncaglia L'Oratorio di Lorenzo Perosi oraz „II Transitusanimae” e „Il Giudizio Universale” di Lorenzo Perosi, „Chigiana” XIV, 1957; G. Roncaglia L'orchestra di Perosi, Il Natale del Redentore oraz L'arte di Lorenzo Perosi e „La strage degli innocenti”, „Chigiana” XVI, 1959, XIX, 1962 oraz XXII, 1965; M. Rinaldi Lorenzo Perosi, Rzym 1967; M. Bruni Lorenzo Perosi. Il cantore evangelico, Turyn 1972; T. Onofri Lorenzo Perosi nei giorni imolesi, Imola 1977; nr specjalny „Musica sacra”, 2. seria, II, 1957.