Paine, John Knowles

Paine [pejn] John Knowles, *9 I 1839 Portland (Maine), †26 IV 1906 Cambridge (Massachusetts), amerykański kompozytor, organista i pedagog. Gry na organach, fortepianie i teorii muzyki uczył się w Portland u niemieckiego organisty H. Kotzschmara, w latach 1858–61 odbywał studia w Hochschule für Musik w Berlinie u K.A. Haupta i W.F. Wieprechta; tamże koncertował i poznawał muzykę europejską, zwłaszcza twórczość J.S. Bacha i klasyków wiedeńskich. W latach 1866–67 ponownie koncertował w Europie. W 1861 osiadł w Bostonie, gdzie podjął pracę jako organista West Church oraz pedagog; od 1862 był organistą i dyrygentem w Harvard University w Cambridge. Jego największą zasługą było zorganizowanie w 1873, mimo wielu trudności, pierwszej w Stanach Zjednoczonych katedry muzyki w Harvard University, gdzie w 1875 został profesorem.  Z Harvard University związany był do końca życia, zyskując znaczny autorytet w środowisku muzycznym i naukowym; dzięki niemu uniwersytet ten stał się wzorem dla innych uniwersytetów w Stanach Zjednoczonych pod względem organizacji nauki o muzyce. Paine działał ponadto jako organizator życia muzycznego (założyciel American Guild of Organists) i jako koncertujący muzyk, solista i członek wielu zespołów muzycznych. W 1898 został członkiem National Institute of Arts and Letters, wykładał w wielu szkołach i uniwersytetach w różnych miastach (m.in. Brooklyn, Chicago, Nowy Jork, Filadelfia); do jego uczniów należeli: A.Th. Davison, J.A. Carpenter, H. Leichtentritt, a także H.L. Higginson, fundator i organizator orkiestry symfonicznej w Bostonie. Zarówno z Bostonu, jak i z Cambridge Paine stworzył silne ośrodki życia muzycznego i naukowego w Stanach Zjednoczonych. Był laureatem różnych nagród i wyróżnień za działalność muzyczno-organizacyjną oraz za twórczość kompozytorską, m.in. w Nowym Jorku, Chicago, Cambridge, Saint. Louis, otrzymał także złoty medal z okazji Wagner Festspiele w Berlinie.

Paine był wysoko ceniony przez współczesnych nie tylko jako organizator życia muzycznego, lecz także jako kompozytor. Częste premiery jego utworów budziły duże zainteresowanie słuchaczy; znaczną część jego twórczości stanowiły dzieła okolicznościowe i zamawiane dla uświetnienia różnych uroczystości w Bostonie i w Cambridge, zwłaszcza w Harvard University. Początkowo utwory Paine’a utrzymane były w stylu klasycznym, cechowała je płynna melodyka, prostota harmonia i przejrzysta budowa formalna; świadczą o tym kompozycje instrumentalne w formie sonatowej, a także wczesne kantaty; w muzyce organowej Paine wzorował się na twórczości Bacha. Później jego dzieła zyskały na dramatyczności i pogłębieniu wyrazu muzycznego, wykazując wpływ zarówno R. Schumanna i F. Mendelssohna, jak i Wagnera (Król Edyp) i Liszta. Muzykę Paine’a cechuje rozwinięta chromatyka, regularna metryka, figuracyjna melodyka i urozmaicona kolorystyka brzmienia.

Literatura: J.L. Mathews Music in American Universities – in Harvard University, „Music” IX, 1896 (zawiera wywiad z Johnem Knowlesem Paine’em); W.R. Spalding Music at Harvard. A Historical Review of Men and Events, Nowy Jork 1935; M.A.D. Hove John Knowles Paine, „The Musical Quarterly” XXV, 1939; J.C. Schmidt The Life and Works of John Knowles Paine, Ann Arbor 1980; E. Forbes A History of Music at Harvard to 1972, Cambridge 1988.