Ordonez, Carlo d’

Ordonez, Ordoñez, Ordonetz, Ordonitz, Ordoniz, Ordonne, von, Carlo d’, Karl, ochrzcz. 16 VIII 1734 Wiedeń, †6 IX 1786 Wiedeń, austriacki skrzypek i kompozytor. Od 1758 zatrudniony jako urzędnik dolnoaustriackiej administracji; intensywnie komponował. Jego utwory, znane już w latach 60., do lat 90. krążyły w Europie (Austria, Czechy, południowe. Niemcy, północne Włochy, Szwecja) w postaci licznych kopii i druków (wyd. we Francji). Współzałożyciel, członek orkiestry (skrzypek) i kompozytor Tonkünstler-Sozietät w Wiedniu (1771–84); uczestniczył w wykonywaniu kwartetów J. Haydna (w 1773 u ambasadora angielskiego lorda Stormonta); w 1775 J. Haydn wystawił w teatrze lalkowym w pałacu Esterház jego marionetkową parodię Alcesty Glucka, prezentowaną następnie w 1777 w Schönbrunn i w Leopoldstadttheater (49 razy w latach 1783–95); napisany na otwarcie sezonu w 1778 wiedeńskiego Burgtheater singspiel Diesmal hat der Mann den Willen w 1783 wystawiono także w Berlinie. W latach 80. Ordonez, emerytowany, wycofał się z życia artystycznego. Twórczość Ordoneza i jego rola w kształtowaniu stylu muzyki instrumentalnej wiedeńskiego klasycyzmu znalazły się w polu zainteresowania historyków muzyki dopiero w 2. poł. XX wieku (przede wszystkim monograficzne badania A.P. Browna – zobacz literatura).

Ordonez należy do kręgu wiedeńskich kompozytorów (m.in. G.Ch. Wagenseil, L. Hofmann), którzy wywarli wpływ na rozwój instrumentalnej muzyki wczesnoklasycznej. W instrumentalnej muzyce Ordonez zarysowuje się dążność kompozytora do tworzenia nowej faktury oraz poszukiwania nowych środków wyrazu (wprowadzanie tonacji molowych), a cechą charakterystyczną jego utworów jest wyraźnie zaznaczony tok rytmiczny i staranne rytmiczne profilowanie tematów. Ordonez preferował, podobnie jak Wagenseil, formę symfonii 3-częściowej we wczesnym okresie swej twórczości, później jednak pisał także symfonie 4-częściowe (np. Symfonia B-dur z menuetem). Znajomość aparatu orkiestrowego pozwalała mu na swobodne rozwijanie interesujących pomysłów instrumentacyjnych, eksperymenty z przestrzennym usytuowaniem grup instrumentów (np. w Symfonii C-dur na 3 chóry instrumentalne, przeznaczonej prawdopodobnie do wykonania w kościele, czy w serenadzie Das Denkmal des Friedens na 2 orkiestry dęte). Profesjonalizm w zakresie wiolinistyki widoczny był zwłaszcza w muzyce kameralnej Ordoneza, a szczególnie w cenionych przez J. Haydna kwartetach smyczkowych. Predylekcja do stosowania polifonicznej faktury świadczy o bliskości muzyki Ordoneza i J. Haydna, wyraźnie widocznej w mistrzowskim cyklu Sei quartetti op. 1. Duży rozgłos zdobyła uważana ówcześnie za bardzo atrakcyjną opera marionetkowa Ordoneza, stanowiąca udaną parodię Alcesty Glucka.

Literatura: A.P. Brown C. d’Ordonez (1734–1786). A Thematic Catalog, Detroit 1978; A.P. Brown Structure and Style in the String Quartets of C. d’Ordonez, w ks. kongr. Międzynarodowego Towarzystwa Muzycznego, Kopenhaga 1972; A.P. Brown The Chamber Music with Strings of C. d’Ordonez. A Bibliographic and Stylistic Study, „Acta Musicologica” XLVI, 1974; A.P. Brown An Introduction to the Life and Works of C. d’Ordonez, w: Music East and West, ks. pam. W. Kaufmanna, red. Th. Noblitt, Nowy Jork 1981; A.P Brown The Symphonies of C. d’Ordonez, „Haydn Yearbook” XII, 1981; D. Young K. von Ordonez (1734–1786). A Biographical Study, „Royal Musical Association Research Chronicle” XIX, 1983–85.