Okudżawa Bułat Szawłowicz, *9 V 1924 Moskwa, †12 VI 1997 Paryż, rosyjski poeta, kompozytor, powieściopisarz i pieśniarz gruzińsko-ormiańskiego pochodzenia. Wcześnie zmuszony był rozpocząć samodzielne życie, mając 18 lat poszedł jako ochotnik na front; po demobilizacji pracował jako robotnik. W 1950 ukończył Wydział Filologiczny uniwersytetu w Tbilisi, pracował jako nauczyciel języka rosyjskiego w szkole pod Kaługą. Pierwszą pieśń Nam w chołodnych tiepłuszkach nie spałos’... napisał w 1943, ale publikować swoje utwory zaczął dopiero dziesięć lat później. Od 1954 redaktor w wydawnictwie Młoda Gwardia, a potem w tygodniku „Litieraturnaja Gazieta”. W 1956 zadebiutował tomem poezji Lirika. Od 1960 zaczął publicznie wykonywać swoje pieśni z akompaniamentem gitary. Pieśni Okudżawy charakteryzuje powściągliwy, lakoniczny styl i trochę staroświecki sposób obrazowania. Ładunku emocjonalnego dodaje im melodyjny, ciepły i wyciszony barytonowy głos wykonawcy. Głównymi wątkami poezji Okudżawy są odarte z heroicznego patosu doświadczenia czasów wojny (Wybaczcie piechocie, Papierowy żołnierz), problem sprawiedliwości i dobra (Modlitwa, Ballada o głupcach), przemijanie człowieka (Piosenka o Mozarcie, Piosenka o błękitnym baloniku). Bohaterowie pieśni to zwykli ludzie, dzieci, mieszkańcy Moskwy. J. Jewtuszenko pisał na okładce pierwszej płyty wykonawcy, że „podstawą jego najlepszych utworów jest wszechobecna romantyczna codzienność”. W warstwie muzycznej utwory inspirowane są tradycjami miejskiej ballady i rosyjskich romansów. Twórczość poetycka Okudżawy należy do nurtu bardów i minstreli, do którego później nawiązywali m.in. A. Galicz i W. Wysocki. Okudżawa opublikował tomy poetyckie: Ostrowa (1959), Wiesiołyj barabanszczik (1964), Po dorogie k Tinatin (1964), Mart wielikodusznyj (1967), Arbat, moj Arbat (1976), Stichotworienija (1984), Poswiaszczajetsia wam (1988). Jako powieściopisarz zadebiutował w 1961 powieścią Bud’ zdorow, szkolar’! (Jeszcze pożyjesz), skrytykowaną w byłym ZSRR za pacyfizm. W następnych utworach Okudżawa poruszał problem wolności i godności człowieka: powieść Biednyj Awrosimow (1969) traktowała o dekabrystach, Pochożdienija Szypowa, ili starinnyj wodewil (1971) o L. Tołstoju, akcja Putieszestwija diletantow (2 t., 1976–78) działa się w czasach Mikołaja I, a Swidanije s Bonapartem (1983) – podczas wojny w 1812. Artysta ma także w swoim dorobku libretto do musicalu W. Gewiksmana Mersi, ili starinnyj wodewil (1975); na życzenie autora do polskiej premiery sztuki (Teatr Rozmaitości, Warszawa 1976) została skomponowana nowa muzyka (E. Pałłasz, A. Sławiński, J. Abramow i W. Głuch). Okudżawa bardzo często koncertował w Polsce, jego utwory wykonywali m.in. A. Łastik, S. Przybylska i R. Ziemiański. Na płycie ukazał się recital Życzenia dla przyjaciół, zarejestrowany w 1991 podczas XII Przeglądu Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu. Okudżawa współpracował także z filmem jako scenarzysta i autor piosenek, m.in. w: Żenia, Żenieczka i Katiusza (reż. W. Motyl, 1965), Biełoje sołnce pustyni (reż. W. Motyl, 1969), Biełorusskij wokzał (reż. A. Smirnow, 1970). Utwory Okudżawy tłumaczono na wiele języków, w Polsce ukazały się m.in. wydania poezji i kompozycji: 20 piosenek na głos i gitarę (Kraków 1970), 22 piosenki na głos i gitarę (Kraków 1988) oraz zbiory poezji i prozy: Jeszcze pożyjesz (Warszawa 1962), Poezje wybrane (Warszawa 1967), Nieszczęsny Awrosimow (Warszawa 1971), Wiersze i ballady (Warszawa 1974), Mersi, czyli przypadki Szypowa (Warszawa 1974), Wędrówki dyletantów (Warszawa 1981), Zamek nadziei (Kraków 1984), Jeszcze pożyjesz (Warszawa 1992), Pieśni, ballady, wiersze (Kraków 1996), Kieszonkowe przygody (Warszawa 1999), Jeszcze wszystko przed nami (Kraków 1999) – w przekładach W. Dąbrowskiego, Z. Fedeckiego, I. Lewandowskiej, A. Mandaliana i A. Osieckiej.
