Nystroem [n'yström] Gösta, *13 X 1890 Silvberg (Dalarna), †9 VIII 1966 Varberg (Halland), szwedzki kompozytor i artysta malarz. Podstaw harmonii i kompozycji oraz gry na fortepianie i organach uczył się u swojego ojca — nauczyciela muzyki, organisty i malarza-amatora. Mając lat 15, Nystroem pobierał prywatne lekcje gry fortepianu i harmonii u L. Lundberga i A. Bergensona w Sztokholmie, następnie studiował w seminarium nauczycielskim w Strängnäs. W latach 1913–14 uczył się prywatnie kompozycji u A. Halléna w Sztokholmie, od 1915 do 1919 studiował malarstwo i kompozycję w Kopenhadze. Po krótkim pobycie w Niemczech osiadł na 12 lat w Paryżu, gdzie uczył się kompozycji u V. d’Indy’ego i L. Sabaniejewa oraz dyrygentury u C. Chevillarda; w tym czasie działał w grupie skandynawskich i francuskich artystów, poświęcił się malarstwu i kompozycji. W 1931 powrócił do Szwecji, w latach 1932–47 działał jako krytyk muzyczny w „Göteborgs Handels- och sjöfartstidning”. W dziedzinie malarstwa Nystroem inspirował się twórczością P. della Francesca, G. Braque’a. Malował pejzaże o tematyce marynistycznej, swoje prace wystawiał w Sztokholmie, Kopenhadze, Paryżu. W 1941 został członkiem Kungliga Musikaliska Akademien w Sztokholmie, w 1952 otrzymał nagrodę Litteris et Artibus, w 1958 doktorat honoris causa uniwersytetu w Gothenburgu (Stany Zjednoczone).
Wczesne utwory Nystroema pozostają w kręgu stylistyki neoromantycznej; w okresie pobytu w Paryżu kompozytor zasymilował nowsze środki stylistyczne, początkowo uległ wpływom impresjonizmu, co jest widoczne w poemacie symfonicznym Ishavet, a także późniejszych utworach powstałych z inspiracji krajobrazem morskim (Stormen, Sånger vid havet, Sinfonia del mare). Język dźwiękowy Nystroema stał się bardziej radykalny w latach 30.; w I Koncercie na orkiestrę smyczkową, w Sinfonia breve i Sinfonia espressiva kompozytor połączył linearną polifonię z ostrymi, pełnymi dysonansów współbrzmieniami oraz polirytmią.
Literatura: G. Nystroem Alit jag minns är lust och Ijus (‘wszystko, co pamiętam, to przyjemność i światło’), wyd. K. Jacobsson, Sztokholm 1968 (wspomnienia); P.L.K. Christensen The Orchestral Works of Gösta Nystroem. A Critical Study, Londyn 1965 (zawiera wykaz utworów); L. Reimers Gösta Nystroem. Life and Works, Sztokholm 1992.
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Ishavet (‘ocean lodowaty’), poemat symfoniczny, 1925
Babels torn (‘wieża Babel’), poemat symfoniczny, 1925
Sinfonia breve 1931
Sinfonia espressiva 1935, 2. wersja 1937
Ouverture symphonique 1945
Sinfonia del mare na sopran i orkiestrę, sł. E. Lindqvist, 1948, fragm. pt. Det en da na głos i fortepian, 1951
Palettskrap, suita 1950
Sinfonia shakespeariana 1952
Sinfonia seria 1963
Sinfonia tramontana 1965
na instrument solowy i orkiestrę:
Rondo capriccioso na skrzypce i orkiestrę, 1917, 2. wersja 1920
Koncert altówkowy „Hommage à la France” 1940
Sinfonia concertante na wiolonczelę i orkiestrę lub fortepian, 1944; Partita na fi., ork. smyczk. i hf., 1953
Koncert skrzypcowy 1954
Concerto ricercante na fortepian i orkiestrę, 1959
***
2 koncerty na orkiestrę smyczkową — I 1930, II 1955
kameralne:
Rondo capriccioso na skrzypce i fortepian, 1927
2 kwartety smyczkowe — I 1956, II 1961
fortepianowe:
Valse solennelle 1914
Valse marine 1920
Regrets 1924, Paryż 1926, wersja na orkiestrę pt. Suite lyrique 1928
Prélude pastoral 1960
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
na chór a cappella:
3 havs-visioner (‘3 widoki morza), sł. E. Diktonius, E. Lindqvist, V. Ekelund, 1956
Golfiner, sł. C.E. Claeson, 1966
utwory do tekstów biblijnych (psalm, Pieśń nad pieśniami)
pieśni na głos z towarzyszeniem fortepianu:
Ångest (‘trwoga’), cykl 8 pieśni, sł. P. Lagerkvist, 1923–28, 4 utwory także w wersji na orkiestrę
Som ett blommande mandelträd (‘jak kwitnący migdałowiec’), sł. P. Lagerkvist, 1927
3 sånger ur Stormen (‘3 pieśni z Burzy’), sł. W. Szekspir, 1934, także wersja na orkiestrę
3 kärleksvisor (‘3 pieśni miłosne’), sł. z Pieśni nad pieśniami, A. Österling, P. Lagerkvist, 1942, także wersja na orkiestrę
Sånger vid havet (‘pieśni nad morzem’), cykl 5 pieśni, sł. E. Lindqvist i in., 1942, także wersja na orkiestrę
Brunnen (studnia), sł. J. Hemmer, 1944
Att älska i vårens tid (‘kochać w czas wiosny’), sł. G. Rybrant, 1948
På reveln (‘na mieliźnie’), cykl 4 pieśni, sł. A. Österling, E. Malm, E. Lindqvist, 1949
Den lyse nat (‘jasna noc’), sł. M. Lorentzen, 1951
Själ och landskap (‘dusza i pejzaż’), cykl 3 pieśni, sł. E. Lindqvist, 1952
***
Lyssna, hjärta (‘słuchaj, serce’) na sopran, alt, flet, triangiel, mały gong i fortepian, sł. R. Tagore, 1950
Sommarmusik (‘muzyka lata) na sopran i orkiestrę kameralną, sł. E. Malm, 1964
Sceniczne:
Herr Arnes penningar (‘pieniądze pana Arne’), opera radiowa, libretto B. Malmberg wg S. Lagerlof, 1958
Ungersvennen och de sex prinsessoma, balet, 1951
muzyka do sztuk teatralnych:
Konungen (‘król’) P. Lagerkvista, 1933, fragmenty pt. Teatersvit (‘suita teatralna) nr 1; Stormen (‘burza’) W. Szekspira, 1934, fragmenty pt. Teatersvit nr 2; Bodeln (‘kat’) P. Lagerkvista, 1934,
fragmenty pt. Teatersvit nr 3
Vävaren i Bagdad (‘tkacz z Bagdadu’) H. Bergmana, 1934
Vår ära och vår makt (‘nasza cześć i nasza moc’) N. Griega, 1935
Köpmannen i Venedig (‘kupiec wenecki’) W. Szekspira, 1936, fragmenty pt. Teatersvit nr 4
muzyka do sztuki radiowej De blinda (‘ślepcy’), tekst M. Maeterlinck, 1949
