Norblin de la Gourdaine, Jan Piotr

Norblin de la Gourdaine [norbl′ę d^e la gurd′en] Jan Piotr, Jean Pierre, *15 VII 1745 Misy-Faut-Yonne (Szampania), †23 II 1830 Paryż, francuski malarz, rysownik, grafik. W latach 1774–1804 przebywał w Polsce na zaproszenie pary książęcej Adama Kazimierza Czartoryskiego i Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej. Jeden z czołowych artystów polskiego oświecenia, znany i wysoko oceniany z uwagi na twórcze możliwości i dobrą pracownię, która „odegrała w historii malarstwa naszego za Stanisława Augusta rolę ważniejszą, aniżeli głośniejsza od niej malarnia M. Bacciarellego” (Batowski). Wyszli z niej wybitni przedstawiciele realizmu początku XIX w.: A. Orłowski, M. Płoński, J. Rustem i inni.

Twórczość Norblina była wielowątkowa i różnorodna; zasłynął zarówno jako płodny batalista (malujący pod wpływem F.G. Casanovy, którego był uczniem), wzięty dekorator (tworzący w guście francuskiego rokokowego malarstwa dworskiego), wybitny akwaforcista (zafascynowany sztuką Rembrandta), dociekliwy kronikarz miejskiego i wiejskiego życia codziennego (autor realistycznych scenek rodzajowych, utrwalających polskie sejmiki, targi, odpusty, widoki, zajęcia, muzykowanie), a także niezwykły „reporter”, zapisujący współczesne mu wydarzenia historyczne (m.in. zaprzysiężenie Konstytucji 3 maja, rzeź Pragi, wypadki z powstania kościuszkowskiego). W reprezentacyjnym nurcie sztuki dworskiej, tworzonej głównie w latach 80. na zamówienia rodów magnackich, malował rokokowe dekoracyjne panneaux utrzymane w stylu fêtes galantes, wzorowane na sztuce J.A. Watteau. Należy do nich m.in. sławny tryptyk skomponowany dla podwarszawskiej rezydencji książąt Czartoryskich (Kiermasz, Śniadanie, Koncert w parku) oraz inne sceny parkowe utrzymane w sielankowym nastroju, pełne światła i powietrza, o lekkiej fakturze i jasnym kolorycie (Kąpiel, Towarzystwo w parku przed posągiem Diany, Menuet), „zabawy wiejskie” i „sceny pasterskie” (Poranek: Taniec w parku, Wieczór: Teatr marionetek). Muzykowanie i taniec na łonie natury stanowiły zasadnicze elementy owych fêtes.

Twórczość Norblina związana była z ówczesnym życiem teatralnym i dworskim, którego artysta stał się widzem i uczestnikiem jako ilustrator i prawdopodobnie również scenograf. Swoją protektorkę Izabelę Czartoryską sportretował (ok. 1778) w rokokowym kostiumie ogrodniczki Marianny z opery komicznej La Colonie A. Sacchiniego. Wśród jego zachowanych prac znajdują się m.in.: 3 rysunki (projekty dekoracji?) ze sztuki wystawionej w teatrze Na Kępie w Puławach (1802) na cześć księżnej Luizy, żony ks. Antoniego Radziwiłła, fresk arkadyjski do świątyni Diany (Jutrzenka otwierająca świtu podwoje) zamówiony przez ks. Helenę Radziwiłłową z Nieborowa i Arkadii (ok. 1783), obraz Marionetki polskie ukazujący przedstawienie wędrownego teatrzyku kukiełkowego lalki i aktora, zakupiony do galerii królewskiej, 4 szkice sepiowe utrwalające balet Kleopatra ks. Renauda wystawiony 1791 w teatrze Na Wyspie w Łazienkach (z kupletami F. Zabłockiego i A. Naruszewicza).

Po powrocie do Francji Norblin wydał (w postaci teki barwnych akwatint wykonanych przez jednego ze znanych grafików francuskich) wybór ok. 100 akwarel i rysunków sepią z lat 1804–17. Stanowiły one sumę jego doświadczeń artystycznych wyniesionych z Polski, z pobytu na dworze swoich książęcych mecenasów; stały się zarazem dokumentem historycznym tamtego czasu.

Literatura: Z. Batowski Norblin, Lwów 1911; L. Bernacki Teatr, dramat, muzyka za Stanisława Augusta, Lwów 1925; J.S. Bystroń Typy ludowe J.P. Norblina, Kraków 1934; H. Blumówna, W. Rothowa Szkice Norblina do „Zbioru polskich ubiorów... ”. Ze studiów do poznania warsztatu artysty, „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie” IV, 1956; A. Ryszkiewicz Teatr J.P. Norblina, „Pamiętnik Teatralny” 1962 z. 1; M. Suchodolska Ikonografia Puław w twórczości J.P. Norblina, „Teka Konserwatorska” 1962 z. 5; J.M. Michałowski „Marionetki polskie” Jana Piotra Norblina, „Pamiętnik Teatralny” 1968 z. 1 oraz Jan Piotr Norblin. Nowe atrybucje i daty, prace nieznane i niesłusznie przypisywane, „Biuletyn Historii Sztuki” 1973 nr 3/4; A. Kępińska Jan Piotr Norblin, Wrocław 1978; „Czasy! Ludzie! Ich dzieła!”. Teatr obrazów księżnej Izabeli Czartoryskiej, katalog wystawy w Muzeum Książąt Czartoryskich, red. D. Dec, J. Wałek, Kraków 2001.