N. Z. Crac[oviensis]

N. Z. Crac[oviensis], organista i kompozytor działający w 1. połowie XVI w. w Krakowie. Inicjały N.Z. znane są tylko z Tabulatury organowej z klasztoru Św. Ducha w Krakowie, spisanej ok. 1548; raz towarzyszy im dopowiedzenie „Crac.”, które może wskazywać na pochodzenie twórcy. Zbieżność tego określenia i litery N. z inicjałem Mikołaja z Krakowa, a także fakt, że przy różnych przekazach tych samych utworów pojawiają się bądź inicjały N.Z. bądź N.C. pozwala przypuszczać, że dotyczą one jednego kompozytora, jednak w literaturze spotyka się najczęściej opinię, że chodzi o dwóch różnych.

Grupę utworów o niesprzecznej atrybucji stanowią 4-głosowe opracowania Kyrie, antyfony o św. Stanisławie i dwóch hymnów oraz 3-głosowych – dwóch pieśni wielkanocnych, rozpowszechnionych w Europie Środkowej z tekstami w różnych językach. Melodie tych monodycznych śpiewów są wprowadzone jako cantus firmus, bądź występujący w jednym głosie (bas lub głos najwyższy), bądź wędrujący przez różne (Kyrie Fons bonitatis, Tantum ergo). Kolejnym odcinkom cantus firmus często towarzyszą imitacje. Szczególnie interesująca jest budowa utworu Nasz Zbawiciel, będącego rodzajem wariacji chorałowych: cantus firmus w długich wartościach, po pojawieniu się w głosie najniższym, powtórzony jest w całości w środkowym, a następnie w głosie najwyższym. Wśród kompozycji o atrybucji podwójnej, 4-głosowych, występuje introit i strofa sekwencji. Wszystkie części mszalne oparte są na cantus firmus migrans i dostosowane do praktyki alternatim.

Literatura: Z. Jachimecki Tabulatura organowa z klasztoru Św. Ducha w Krakowie z r. 1548, odb. z „Rozprawy Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności w Krakowie” LIII, 1913; K. Wilkowska-Chomińska Nicolas de Cracovie et la musique de la Renaissance en Pologne, w: The Book of the First International Musicological Congress, devoted to the Works of Frederick Chopin 16th–22nd February 1960, red. Z. Lissa, Warszawa 1963; K. Wilkowska-Chomińska Twórczość Mikołaja z Krakowa, Kraków 1967; B. Brzezińska Repertuar polskich tabulatur organowych z pierwszej połowy XVI wieku, Kraków 1987; P. Poźniak Le vocal et l’instrumental dans les tablatures manuscrites polonaises du XVI^e siècle, w: Le concert des voix et des instruments, red. J.M. Vaccaro, Paryż 1995.