logotypes-ue_ENG

N. Z. Crac[oviensis]

Biogram i literatura

N. Z. Crac[oviensis], organista i kompozytor działający w 1. połowie XVI w. w Krakowie. Inicjały N.Z. znane są tylko z Tabulatury organowej z klasztoru Św. Ducha w Krakowie, spisanej ok. 1548; raz towarzyszy im dopowiedzenie „Crac.”, które może wskazywać na pochodzenie twórcy. Zbieżność tego określenia i litery N. z inicjałem Mikołaja z Krakowa, a także fakt, że przy różnych przekazach tych samych utworów pojawiają się bądź inicjały N.Z. bądź N.C. pozwala przypuszczać, że dotyczą one jednego kompozytora, jednak w literaturze spotyka się najczęściej opinię, że chodzi o dwóch różnych.

Grupę utworów o niesprzecznej atrybucji stanowią 4-głosowe opracowania Kyrie, antyfony o św. Stanisławie i dwóch hymnów oraz 3-głosowych – dwóch pieśni wielkanocnych, rozpowszechnionych w Europie Środkowej z tekstami w różnych językach. Melodie tych monodycznych śpiewów są wprowadzone jako cantus firmus, bądź występujący w jednym głosie (bas lub głos najwyższy), bądź wędrujący przez różne (Kyrie Fons bonitatis, Tantum ergo). Kolejnym odcinkom cantus firmus często towarzyszą imitacje. Szczególnie interesująca jest budowa utworu Nasz Zbawiciel, będącego rodzajem wariacji chorałowych: cantus firmus w długich wartościach, po pojawieniu się w głosie najniższym, powtórzony jest w całości w środkowym, a następnie w głosie najwyższym. Wśród kompozycji o atrybucji podwójnej, 4-głosowych, występuje introit i strofa sekwencji. Wszystkie części mszalne oparte są na cantus firmus migrans i dostosowane do praktyki alternatim.

Literatura: Z. Jachimecki Tabulatura organowa z klasztoru Św. Ducha w Krakowie z r. 1548, odb. z „Rozprawy Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności w Krakowie” LIII, 1913; K. Wilkowska-Chomińska Nicolas de Cracovie et la musique de la Renaissance en Pologne, w: The Book of the First International Musicological Congress, devoted to the Works of Frederick Chopin 16th–22nd February 1960, red. Z. Lissa, Warszawa 1963; K. Wilkowska-Chomińska Twórczość Mikołaja z Krakowa, Kraków 1967; B. Brzezińska Repertuar polskich tabulatur organowych z pierwszej połowy XVI wieku, Kraków 1987; P. Poźniak Le vocal et l’instrumental dans les tablatures manuscrites polonaises du XVIe siècle, w: Le concert des voix et des instruments, red. J.M. Vaccaro, Paryż 1995.

Kompozycje i edycje

Kompozycje:

(zach. w dwóch rękopiśmiennych tabulaturach organowych: 1. z klasztoru św. Ducha w Krakowie, zw. dalej TKD, z ok. 1548, do 1944 w Bibliotece Narodowej, zniszczona, zach. w postaci mikrofilmu w Isham Memorial Library przy uniwersytecie Harvarda, 2. Jana z Lublina, zw. dalej TJL, z 2. ćwierci XVI w., Kraków, Biblioteka Naukowa PAN i PAU, nr 1716)

Christus iam surrexit, N.Z.

Nasz Zbawiciel, N.Z. Crac.

N.Z. i (w TJL oraz w TKD) anonim.:

Crux Fidelis, N.Z. i (w TJL oraz w TKD) anonim.

Kyrie Fons bonitatis, N.Z. i (w TJL oraz w TKD) anonim.

Ortus de Polonia, N.Z. i (w TJL oraz w TKD) anonim.

Tantum ergo, N.Z. i (w TJL oraz w TKD) anonim.

Sanctus solemne, (w TKD przy jednej cz. N.C.) i (w TJL) anonim.

Ecce panis angelorum, N.Z. i (w. TJL) N.C.

Gaudeamus omnes, N.Z. i (w. TJL) N.C.

Sub tuum praesidium, N. (w TKD)

 

Edycje:

Ortus…, wyd. J. Berwaldt w Muzyka w dawnym Krakowie, red. Z.M. Szweykowski, Kraków 1964

Ortus…, wyd. J. Berwaldt oraz Nasz Zbawiciel, wyd. P. Poźniak w: «Musica Antiqua Polonica» – Renesans, red. P Poźniak, z. 4, Kraków 1994

Sub tuum… (N.), wyd. K. Wilkowska-Chomińska w Muzyka staropolska, red. H. Feicht, Kraków 1966

utwory w wersjach z TJL w: Tabulatura organowa Jana z Lublina, faks. wyd. K. Wilkowska-Chomińska, «Monumenta Musicae in Polonia», seria B, t. 1, Kraków 1964 oraz w: Johannes of Lublin. Tablature of Keyboard Music, wyd. J.R. White, «Corpus of Early Keyboard Music» VI, t. 1 i 2, Rzym 1964 i 1966