Moszkowski Moritz, Maurycy, *23 VIII 1854 Wrocław, †4 III 1925 Paryż, niemiecki kompozytor, pianista i dyrygent; pochodził z rodziny polsko-żydowskiej. Moszkowski studiował w Dreźnie, następnie w konserwatorium im. J. Sterna i Neue Akademie der Tonkunst Theodora Kullaka w Berlinie, tamże w 1871 objął klasę fortepianu. Po debiucie w 1873 rozpoczął karierę pianistyczną; występował w Berlinie, Wiedniu, Paryżu, także w Warszawie (XI 1879 i 1886) i w Londynie (od 1886). 3 VII 1880 wykonano z sukcesem w Dolinie Szwajcarskiej w Warszawie jego poemat symfoniczny Jeanne d’Arc. Ze względów zdrowotnych przez kilka następnych lat Moszkowski poświęcił się głównie komponowaniu. 12 III 1889 dyrygował w Warszawie koncertem, z którego dochód przeznaczony był na budowę gmachu WTM, wykonując m.in. wstęp i muzykę baletową do swej opery Boabdil, der letzte Maurenkönig. 1 II 1890 dał koncert kompozytorski w sali Teatru Wielkiego w Warszawie, prezentując swój Koncert skrzypcowy C-dur op. 30 i Suitę g-moll op. 39 na orkiestrę. W polskiej prasie porównywano sztukę dyrygencką Moszkowskiego i R. Wagnera. W 1892 Moszkowski prowadził koncert w Wiedniu z okazji Wystawy Wszechświatowej, w 1893 został mianowany (jednocześnie z J. Fałatem) członkiem Akademie der Künste w Berlinie. W 1897 przeniósł się na stałe do Paryża i kontynuował działalność koncertową i dydaktyczną. W 1903 wraz z E. Griegiem wziął udział w uroczystościach odsłonięcia pomnika Wagnera w Londynie. Moszkowski zmarł prawie zapomniany. Brat Moszkowskiego – Alexander Moszkowski (*15 I 1851 Pilica, †26 IX 1934 Berlin) – zajmował się krytyką muzyczną; był znanym autorem humoresek i wierszy satyrycznych, których zbiory wydawał pod pseudonimem Anton Notenquetscher.
Dzieła orkiestrowe Moszkowskiego znalazły się za życia kompozytora w repertuarze wielu zespołów, ale największym powodzeniem cieszyły się jego utwory fortepianowe, utrzymane w wirtuozowskim stylu salonowym (m.in. Etincelles – nr 6 z op. 36), który później był wykorzystywany dla celów popisowych przez największych pianistów, zwłaszcza polskich: J. Śliwińskiego, W. Landowską, K. Jaczynowską, J. Hofmana, ucznia Moszowskiego — J. Wertheima, A. Rubinsteina, także V. Horowitza czy M. Fragera. Etiudy i Pensées fugitives Moszkowskiego utrzymują się do dziś w repertuarze pedagogicznym, o czym świadczy duża liczba ich wydań (m.in. Wybrane utwory dla młodzieży, red. S. Raube, Kraków 4. wyd. 1985).
Literatura: A.Ch. Kalischer Moszkowski als Opemkomponist, „Nord und Süd” LXII, 1892; R.M. Longyear Schiller, Moszkowski and Strauss. Joan of Arc's „Death and Transfiguration”, „The Music Review” XXVIII, 1967; J. Skarbowski Maurycy Moszkowski – artysta europejski, w: Sylwetki pianistów polskich, t. 1.: Od W. Lessla do H. Pachulskiego, Rzeszów 1996; G. Hodos, Transcriptions, Paraphtaseds, Arrengements: The Compositional Art of Moritz Moszkowski, D.M.A. Performance, City University of New York, 2004; B. Assenov Moritz Moszkowski, eine Werkmonographie, Technische Universität, Berlin 2009, wyd. jako Moritz Maszkowski (1854–1925), Biographie und Werkverzeichnis, Göttingen, Hainholz Verlag, 2010.
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Serenata op. 15, wyd. Wrocław ok. 1880
Jeanne d’Arc, poemat symfoniczny op. 19, wyciąg fortepianowy na 4 ręce, wyd. Wrocław 1879
Aus aller Herren Ländern suita op. 23, 6 utworów, wyciąg fortepianowy na 4 ręce, Wrocław 1885, nr 1 – Dumka, wyd. Łódź 1896
Suita g-moll op. 39, fragment pt. Intermezzo, wyciąg fortepianowy, wyd. Wrocław 1891
Suita op. 47, fragment pt. Preludio i Intermezzo, wyciąg fortepianowy wyd. Wrocław 1891
Fackeltanz, op. 51, 1893
Don Juan und Faust, op. 56, 6 utworów, 1896
Suita op. 79
Phantastischer Zug, Preludio e Fuga op. 85 na orkiestrę smyczkową, wyciąg fortepianowy na 4 ręce, dodatek nutowy „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1889
Koncert skrzypcowy C-dur op. 30, wyciąg fortepianowy i głos skrzypiec, wyd. Berlin 1883
2 Konzertstücke (Ballade, Bolero) na skrzypce z orkiestrą op. 16
Koncert fortepianowy E-dur op. 59 w układzie na 2 fortepiany, wyd. Lipsk 1898
fortepianowe:
Scherzo B-dur op. 1
Albumblatt op. 2
Moment musicaux op. 3
Hommage à Schumann op. 5
Fantasie impromptu op. 6
3 Moments musicaux op. 7
Humoreske op. 14
6 Stücke op. 15, Breslau 1875, J. Heinauer 1877, nr 1 Serenata, aranżacja na skrzypce z fortepianem, wyd. Wrocław ok. 1880
3 Klavierstückein Tanzform op. 17
5 Klavierstücke op. 18
Allegro scherzando op. 20
Album Espagnol op. 21
Thränen op. 22
3 Etiudy koncertowe op. 24, wyd. Wrocław 1885, nr 1, Kraków 1958
2 Konzertstücke op. 27
Miniatures op. 28, wyd. Wrocław 1885
6 Morceaux op. 31
3 Morceaux op. 34
Huit morceaux caractéristiques pour piano op. 36, wyd. Wrocław 1891, nr 6 Etincelles, Kraków 3. wyd. 1975
Caprice espagnol op. 37, wyd. Warszawa 1900
Scherzo valse op. 40
3 Morceaux poétiques op. 42, 1886
Cortège et Gavotte op. 43
2 Morceaux op. 45
2 Etiudy fortepianowe op. 48
Suita G-dur op. 50
6 Phantasiestücke op. 52
Frühling op. 57, 5 utworów, 1896
Tristesses et sourires op. 58, wyd. Wrocław 1896
Trzy mazurki op. 60, 1898
6 Arabesques op. 61
Romanse und Scherzo op. 62
Ecole des doubles-notes op. 64, wyd. Paryż 1901, Kraków 1977
Pensées fugitives op. 66, nr 1 i 2, wyd. Warszawa 1902
4 Morceaux op. 68, 1902
Walc koncertowy F-dur op. 69, 1902
15 etiud wirtuozowskich „Per aspera ad astra” op. 72, wyd. Paryż 1903, Kraków 1953, 14. wyd. 1992
3 Morceaux op. 73
Pièces mignonnes op. 77, wyd. Moguncja 1907
6 Morceaux op. 83
3 Morceaux op. 86
3 Morceaux op. 87
Wielki walc koncertowy Ges-dur op. 88, 1912
Tanzmomente op. 89, 1912
20 Dexterity and Style Études op. 91
6 Morceaux op. 93, 1916
12 Etudes op. 92 na lewą rękę
na 4 ręce:
5 Waltzer op. 8
3 Stücke op. 11
Spanische Tänze op. 12, wyd. Berlin ok. 1890
Deutsche Reigen op. 25
4 Klavierstücke op. 33
2 Morceaux op. 43
Polnische Volkstänze op. 55, wyd. Lipsk 1895
3 Neue spanische Tänze, wyd. Lipsk 1923
Kaleidoskop op. 74, 1905
Le maitre et l’Elève op. 96, 1920
***
Suita na dwoje skrzypiec i fortepian op. 71
4 Morceaux na skrzypce i fortepian op. 82
3 Pièces de concert op. 29 na wiolonczelę i fortepian
Wokalno-instrumentalne:
na głos i fortepian:
2 Lieder op. 9, sł. W. Sachs
3 Lieder op. 13, sł. N. Lenau, H. Heine, J. Wolff
5 Lieder op. 22, sł. Adalbert von Chamisso
3 Lieder op. 26, sł. C. Wittkowsky
Sceniczne:
Der Schäffer putzte sich zum Tanz op. 44, scena z Fausta Goethego op. 44 na głos, chór i orkiestrę
Boabdil, der letzte Maurenkönig, op. 49, opera 3-aktowa, libretto C. Wittkowsky wg A. E. Bergha, wyst. Berlin 24 IV 1892
Laurin, op. 53, balet, wyst. Berlin 1895, wyd. Bote & Bocks
muzyka teatralna
