Mosonyi, Mihály

Mosonyi [m'oszońi] Mihály, właść. Michael Brand, *2 IX 1815 Boldogasszonyfalva (obec. Frauenkirchen, Austria), †31 X 1870 Peszt, węgierski kompozytor, pedagog i pisarz muzyczny. Pochodził z niemieckojęzycznej rodziny. Początkowo uczył się gry na organach i zastępował kantora w Boldogasszonyfalva; w 1829 został zatrudniony w biurze parafialnym w Magyaróvár, uczył się muzyki przepisując Ausführlich theoretisch-practische Anweisung zum Piano-Forte Spiel J.N. Hummla. Ok. 1832 podjął naukę teorii muzyki i gry na fortepianie u K. Turányiego w Pozsóny (obec. Bratysława); w latach 1835–42 udzielał lekcji fortepianu u hr. P Pejachevicha w Rétfalu, gdzie uczył się kompozycji z podręczników A. Reichy i napisał swe pierwsze utwory, m.in. Grand Duo na fortepian na 4 ręce, I Kwartet smyczkowy i Uwerturę h-moll. W 1842 osiadł w Peszcie jako nauczyciel gry fortepianowej i kompozycji, kontrabasista orkiestry teatralnej, a po prawykonanu Uwertury (1843) oraz I Symfonii D-dur (1844) został także asystentem archiwariusza towarzystwa muzycznego Pesztu i Budy. W latach 1848–49 brał udział w węgierskiej wojnie niepodległościowej jako członek Gwardii Narodowej. W 1856 napisał na prośbę F. Liszta Offertorium i Graduale do jego Missa solemnis, przeznaczonej na konsekrację bazyliki w Esztergom (31 VIII); nie wykonano ich wówczas, lecz Liszt poprowadził je wcześniej w Peszcie. W 1857 Liszt zaprosił Mosonyiego do Weimaru, gdzie zamierzał wystawić jego niemiecką operę Kaiser Max auf der Martinswand, do czego jednak nie doszło, m.in. wskutek zmiany narodowej orientacji Mosonyiego. W 1859 przyjął on węgierskie nazwisko od nazwy rodzinnego hrabstwa Moson, a w założonym w 1860 przez K. Abrányiego pierwszym węgierskim czasopiśmie muzycznym „Zenészeti lapok” zaczął ogłaszać artykuły, w których rozwinął ideę węgierskiego stylu narodowego w muzyce jako czwartego — obok niemieckiego, francuskiego i włoskiego — stylu o światowym zasięgu. Premiera jego opery Szép Ilonka w Teatrze Narodowym w Peszcie (1861) odniosła umiarkowany sukces; w 1865 Mosonyi był na prapremierze Tristana i Izoldy Wagnera w Monachium, a w Peszcie uczestniczył jako kontrabasista w prawykonaniu Die Legende von der heiligen Elisabeth Liszta. W 1870 został członkiem komitetu programowego Teatru Narodowego w Peszcie. Jego pamięć uczcił Liszt utworem fortepianowym Mosonyis Grabgeleit (1870).

W pierwszych latach swego pobytu w Peszcie Mosonyi wypowiadał się głównie w klasycznych gatunkach instrumentalnych (I Symfonia D-dur, kwartety smyczkowe). Utwory te — zdaniem krytyków muzycznych — nawiązywały do stylu Beethovena i pozbawione były cech węgierskiej muzyki narodowej. Nowsze tendencje stylistyczne przejawiły się w Koncercie fortepianowym (1844), którego poszczególne ogniwa zostały włączone w obręb jednoczęściowej formy. Po wojnie niepodległościowej Mosonyi zaczął identyfikować się z węgierskimi aspiracjami kulturowymi; w finale pisanej w latach 1846–56 II Symfonii zastosował elementy narodowej muzyki węgierskiej; zetknięcie z twórczością Liszta pogłębiło tę tendencję, która ujawniła się zwłaszcza w utworach z lat 1857–62. Mosonyi porzucił wówczas gatunki klasyczne, poszukując inspiracji w węgierskim krajobrazie (Życie puszty na fortepian), dawnych obrzędach (kantata Święto oczyszczenia w rzece Ung), brzmieniu ludowych instrumentów (użycie cimbalomu w Hołdzie pamięci Ferenca Kazinczego) i strukturach skalowych (tzw. węgierskie ostinato g-b-cis-fis w Muzyce żałobnej dla ks. Istvána Széchenyiego). W swoich artykułach postulował zjednoczenie wysiłków wszystkich węgierskich kompozytorów, asymilację zdobyczy technicznych muzyki Liszta i Wagnera oraz wprowadzenie powszechnej edukacji muzycznej. Z tą myślą skomponował m.in. Etiudy fortepianowe doskonalące w wykonywaniu muzyki węgierskiej. Aczkolwiek muzyka Mosonyiego nie osiągnęła takiej popularności jak dzieła F. Erkla, to jego postawa artystyczna i poglądy oddziałały silnie na późniejsze pokolenia węgierskich kompozytorów, zwłaszcza na Z. Kodálya. Obecnie uważany jest za jednego z klasyków węgierskiej muzyki. Uczniami Mosonyiego byli m.in. K. Abrányi i O. Mihalovich.

Literatura: K. Abrányi Mihály Mosonyi élet és jellemrajza (‘Mihály Mosonyi, jego życie i charakter’), Peszt 1872, 2. wyd. 1881; B. Bartók Two Unpublished Liszt Letters to Mosonyi, „The Musical Quarterly” VII, 1921; J. Káldor Mihály Mosonyi, Drezno 1936; I. Sonkoly Mihály Mosonyi ismeretlen kéziratai (‘nieznane rękopisy Mosonyiego’), „Zenei szemle” XLII, 1948; F. Bónis Mihály Mosonyi, Budapeszt 1960 oraz Die ungarischen Opem Mihály Mosonyi, «Studia musicologica Academiae scientiarum hungaricae» II, Budapeszt 1962; G. Proier Michael Brand oder Mihály Mosonyi, „Österreichische  Musik-Zeitschrift” XXV, 1970; Magyar zenetőrténeti tanulmányok Mosonyi Mihály és Bartók Béla emlékére (‘studia nad historią muzyki węg. poświęcone pamięci M. i Bartóka), księga pamiątkowa M. Mosonyi i B. Bartóka, red. F. Bónis, Budapeszt 1973 (autorzy artykułów m.in.: F. Bónis, R. Landon, M. Golfowitzer, I. Lakatos i A. Valkó).