Milwid, Antoni

Milwid, Mielwid, Melwid, Antoni, polski kompozytor działający w 2. połowie XVIII w. Był członkiem i prawdopodobnie kapelmistrzem kapeli kościoła przy klasztorze Kanoników Regularnych Laterańskich w Czerwińsku n. Wisłą. Brak danych o życiu Milwida. Możliwe że był nauczycielem Józefa Kazimierza Piotrowskiego (1817–1873), organisty i kompozytora działającego w kościele ss. Wizytek w Warszawie. Zdaniem T. Maciejewskiego Milwid jest tożsamy z Antonim Milewiczem (*ok. 1755 Stawianki k. Wiłkomierza na Litwie, †24 XII 1837 Czerwińsk n. Wisłą), organistą działającym od 29 IX 1779 w kapeli kościoła przy klasztorze w Czerwińsku. W zbiorach biblioteki w Czerwińsku (obecnie księży salezjanów) zachowało się 11 utworów religijnych sygnowanych nazwiskiem Milwida oraz 10 pisanych jego ręką. Utwory te często są mu przypisywane, głównie ze względu na zastosowanie charakterystycznej dla Milwida obsady. W większości zachowały się one niekompletnie, często bez stron tytułowych. W ostatnich latach zakwestionowano autorstwo jednego z tytułów sygnowanych nazwiskiem kompozytora (aria Semper mi Jesu). W źródle pojawiają się trzy nazwiska: Benatski (Benatzky) Strach, Milwid. Dwa pierwsze mogą być nazwiskami skryptorów czy posesorów. Dalsze badania pozwolą ostatecznie określić autorstwo wszystkich zachowanych utworów.

Milwid jest twórcą dwóch symfonii: C-dur (zachowana tylko część I) oraz b-moll (zaginiona), znanej jedynie z opisu A. Polińskiego, który podał także jej tytuł Bieda ruska. Składała się ona z 4 części (Allegro, Dumka, Menuet, Finał); była wykonywana we Lwowie 26 X 1910 z okazji przypadającej w tym roku 100. rocznicy urodzin F. Chopina. Allegro sonatowe z Symfonii C-dur charakteryzuje śpiewny, liryczny temat. Czteroczęściowa budowa symfonii, rozwinięta faktura instrumentalna, zwłaszcza skrzypcowa, a także sposób budowania tematów i kształtowania formy sonatowej pozwalają na umiejscowienie twórczości symfonicznej Milwida wśród takich twórców jak K. Pietrowski, F. Ścigalski, J. Wański i W. Dankowski, którzy na przełomie XVIII i XIX w. tworzyli symfonie zawierające wiele elementów stylu klasycznego. Twórczość symfoniczna Milwida wpłynęła na jego utwory religijne, które pomimo mniejszego zespołu instrumentów cechuje rozwinięta faktura instrumentalna (głównie skrzypcowa). Stosowanie figuracji, środków zdobniczych, oraz liczne powtórzenia – wskazują na wpływy divertimenta, zaś cechą charakterystyczną jego twórczości jest, obok 2-taktowych fraz, wydłużanie struktur okresowych.

Milwid podobnie jak inni kompozytorzy polscy wykorzystywał w swojej twórczości elementy muzyki ludowej. W pierwszej Missa in Dis wprowadził melodię kolędy Lulajże, Jezuniu (Gloria – ustęp Cum Sancto), rytmy mazurowe (Gloria) oraz współbrzmienia lidyjskie, charakterystyczne dla melodyki ludowej (Christe eleison). Rytmy mazurowe i polonezowe występują także w niektórych kantatach Sub tuum praesidium. Utwory Milwida cechują szerokie, śpiewne frazy, liryzm wskazujący na słowiański rodowód jego melodyki, zaś tematy symfonii mają charakter dumkowy. Kompozytor zrezygnował ze stosowania polifonii nawet w tych częściach mszalnych, w których najczęściej ją wprowadzano; nie zastosował jej nawet w części, w której figuruje określenie „fuga” (Dona nobis w drugiej Missa in Dis).

Kwestionowaną  arię Semper mi Jesu cechuje mniejsza obsada i utrzymana jest w stylistyce barokowej, zaś cykl 12 kantat do tekstu antyfony Sub tuum praesidium stanowi kombinację elementów stylu koncertującego (dialogowanie partii wokalnych z instrumentalnymi oraz „ozdabianie” linii wokalnych), galant (tematy budowane z 2-taktowych, luźno ze sobą związanych fragmentami), a także wczesnoklasycznego (melodia jako czynnik kształtowania formy, wpływy allegra sonatowego – temat drugi w tonacji dominanty). Utwory Milwida cechują częste zmiany faktury oraz stosowanie czysto instrumentalnych ritornelów.

Literatura: A. Poliński Dzieje muzyki polskiej w zarysie, Lwów 1907; A. Nowak-Romanowicz Muzyka polskiego oświecenia i wczesnego romantyzmu, Z dziejów polskiej kultury muzycznej, t. 2, Kraków 1966; T. Maciejewski Rękopisy muzyczne z biblioteki opactwa kanoników regularnych w Czerwińsku, „Muzyka” 1988 nr 2; J.M. Chomiński, K. Wilkowska-Chomińska Historia muzyki polskiej, t. 1, Kraków 1995; A.Chodkowski, hasło Milwid, w: Encyklopedia Muzyki, Warszawa 1995; S. Ropniak Warmińscy kompozytorzy na tle polskich  twórców symfonii w stylu klasycznym w XVIII wieku, „Studia Warmińskie” 37/1, 2000; Z.M. Szweykowski, hasło Milwid, w: The New Grove Doctionary of Music, Oxford University Press 2004; M. Murawa, hasło Milwid, w : Encyklopedia Katolicka, t. XII, Lublin 2008; J. Bujas Twórczość Antoniego Milwida (1755–1837) w kontekście działalności kanoników regularnych w Czerwińsku, praca magisterska, Instytut Muzykologii UJ, Kraków 2019; J. Bujas Missa in Dis Antoniego Milwida (1755–1837) w kontekście  repertuaru kapeli klasztornej w Czerwińsku nad Wisłą, „Kwartalnik Młodych Muzykologów UJ” 41, 2019.