Capua Marcello di, da Capua, de Capua, mylnie: Bernardini, *ok. 1740–47 Lizbona lub Rzym (?), †2 IV 1819 Łańcut, włoski kompozytor operowy i librecista (prawdopodobnie syn lub bliski krewny Rinalda di Capua). Początkowo działał w rodzinnym Rzymie. W 1764 teatr Capranica wystawił jego najwcześniejsze znane dzieło – Pantomime ed ariette in musica, a w karnawale 1764/65 w teatrze Alibert (delle Dame) odbyła się prapremiera jego pierwszej opery komicznej – La schiava astuta. W ostatnim kwartale 1767 pełnił wysoką funkcję caporione w samorządzie dzielnicy Campitelli. W 1769 przejął po Rinaldzie di Capua stanowisko kapelmistrza w rzymskim konwikcie zakonu pijarów Collegio Nazareno, w którym uprzednio od wczesnej młodości się kształcił. Do 1784 skomponował dla zakonu siedem kantat na święto Narodzenia NMP; w tym czasie uczył też gry na klawesynie wychowanków konwiktu. Na przełomie lat 70. i 80. XVIII w. rozwinął współpracę z licznymi teatrami we Włoszech i za granicą (m.in. w Dreźnie, Pradze, Lizbonie, Barcelonie i Madrycie). Sukces prapremiery dramma giocoso La donna di spirito (Rzym 1787) wzmocnił międzynarodowe zainteresowanie jego twórczością, o czym świadczy poświęcone mu hasło (Bernardini) w ówcześnie wydanym leksykonie muzycznym Gerbera.
W 1786 di Capua wstąpił na służbę księżnej Izabeli Lubomirskiej, jednak początkowo kontynuował własną działalność we Włoszech. Od ok. 1788 przebywał prawdopodobnie w Neapolu. W 1792 lub 1793 osiadł w majątku Lubomirskiej w Łańcucie, gdzie zachował się spory zbiór jego utworów, w tym szereg autografów i autoryzowanych kopii (m.in. autograf prapremierowej wersji intermezzów Il conte di bell’umore i odpis wiedeńskiej wersji dramma bernesco La donna bizzarra). Do jego zadań na dworze łańcuckim należało komponowanie utworów okolicznościowych, pomnażanie zbioru muzykaliów i kształcenie muzycznych amatorów z grona arystokracji. W 1807 z okazji ślubu księcia Henryka Lubomirskiego z księżniczką Teresą Czartoryską wystawił azione teatrale La forza del merito – swoje największe dzieło łańcuckie. Podczas pobytu w Polsce nadal intensywnie komponował dla teatrów włoskich. W związku z prapremierami Achille in Sciro, La sposa polacca, Furberia e puntiglio i Le tre orfanelle, a także wieloma innymi inscenizacjami swych oper, zapewne kilkakrotnie podróżował na południe Europy, m.in. do Wenecji i Rzymu.
Opery Marcella di Capua cieszyły się znacznym powodzeniem (zwłaszcza Li tre Orfei) dzięki zręcznej charakterystyce postaci i żywemu komizmowi. Di Capua zasłużył się dla polskiej kultury, sprawując przez wiele lat kierownictwo muzyczne jednego z najciekawszych ośrodków magnackich w Polsce. Jako autor izolował się od polskich wpływów folklorystycznych i przejawów kształtującego się stylu narodowego. Jego twórczość sceniczna z późniejszych lat zawiera nie więcej niż kilka powierzchownych nawiązań do polskiej obyczajowości (libretta) i polskich tańców narodowych.
Język muzyczny kompozytora stanowi bardzo naturalne, choć spłycone i zachowawcze ujęcie włoskiej tradycji wokalnej. W swojej twórczości di Capua wchłonął i zakonserwował obowiązujące normy stylistyczne późnej szkoły neapolitańskiej, ale nie zdołał w pełni zrealizować jej najważniejszych założeń estetycznych, takich jak bel canto czy wartości dramatyczne środków muzycznych.
Nazwisko „Bernardini” nie jest potwierdzone źródłowo; weszło do obiegu jeszcze za życia twórcy na skutek błędu, jaki popełnił kancelista teatru alla Scala Lorenzo Formenti w Indice de’ spettacoli teatrali, rocznik 1785/86.
Literatura: K. Biegański Biblioteka muzyczna Zamku w Łańcucie. Katalog, Kraków 1968; A. Lanfranchi, E. Careri Le cantate per la Natività della B.V. Un secolo di musiche al Collegio Nazareno di Roma (1681‒1784), w: Händel e gli Scarlatti a Roma. Atti del convegno internazionale di studi (Roma, 12‒14 giugno 1985), red. N. Pirrotta, A. Ziino, Firenze 1987; M. Płoski Marcello di Capua – nadworny kompozytor księżnej Izabeli Lubomirskiej. Studium źródłoznawcze, Kraków 2019; M. Płoski Marcello di Capua, Court Composer to Princess Izabela Lubomirska. The latest research into his life and works, „Musica Iagellonica” 2020/11.
opery:
(wg odrębnych tytułów librett lub partytur)
La schiava astuta, intermezzi, wyst. Rzym, karnawał 1764/65
La pescatrice, farsetta, wyst. Rzym, ok. 1768
Il contadino schernito, intermezzi, libretto M. di Capua, wyst. Rieti 1769
Il Donchisciotte della Mancia, dramma giocoso, libretto G.B. Lorenzi, wyst. Turyn, jesień 1769
Il cavaliere errante, farsetta, libretto M. di Capua (?), wyst. Rzym, styczeń 1770
La molinara astuta, intermezzi, wyst. Rzym, ok. 8 I 1770
Amore e musica, intermezzi, wyst. Rzym, karnawał 1772/73
La contessina, dramma giocoso, libretto M. Coltellini wg C. Goldoniego, wyst. Rzym, karnawał 1772/73
La bella forestiera o sia La viaggiatrice fortunata, farsetta, wyst. Rzym, luty 1776 (pierwotna wersja opery La viaggiatrice fortunata)
La finta sposa olandese, farsetta, wyst. Rzym, I 1777
L’isola incantata, intermezzo, wyst. Rzym, I 1778
Il bassà generoso, intermezzo, wyst. Rzym, I 1780
Il vecchio ringiovanito, intermezzi, wyst. Rzym, 3 I 1781
Le vendette giocose o sia Il conte pasticcio, intermezzi, libretto F.C., wyst. Rzym, karnawał 1781/82
La viaggiatrice fortunata, dramma giocoso, wyst. Florencja, 26 XII 1782 (nowa wersja La bella forestiera o sia La viaggiatrice fortunata)
Il conte di bell’umore, intermezzi, libretto M. di Capua (?), wyst. Rzym, karnawał 1782/83
Li tre Orfei, intermezzi, wyst. Rzym, karnawał 1783/84
La poetessa fanatica o sieno Li due gemelli, intermezzi, wyst. Rzym, karnawał 1783/84
Le donne bisbetiche o sia L’antiquario fanatico, farsetta, libretto M. di Capua (współautor), wyst. Rzym, karnawał 1784/85 (pierwotna wersja opery La finta Galatea o sia L’antiquario fanatico)
Li muti per amore o sia La schiava fedele, farsetta, libretto M. di Capua (współautor), wyst. Rzym, karnawał 1785/86
Il barone a forza o sia Il trionfo di Bacco, farsetta, wyst. Rzym, 7 I 1786
Gli amanti confusi o sia Il brutto fortunato, farsetta, wyst. Rzym, 26 IV 1786
Il fonte d’acqua gialla o sia Il trionfo della pazzia, farsetta, libretto M. di Capua, wyst. Rzym, jesień 1786
La donna di spirito, dramma giocoso, libretto M. di Capua wg C. Goldoniego, wyst. Rzym, wiosna 1787 (pierwotna wersja opery La donna bizzarra)
La finta Galatea o sia L’antiquario fanatico, commedia, libretto M. di Capua, wyst. Neapol, ok. lata 1788
La fiera di Forlipopoli, dramma giocoso, wyst. Rzym, 20 IV 1789
La donna bizzarra, commedia, libretto M. di Capua wg C. Goldoniego, wyst. Neapol, 8 VII 1789 (nowa wersja opery La donna di spirito)
Gl’incontri stravaganti, commedia, wyst. Neapol, karnawał 1789/90
L’ultima che si perde è la speranza, commedia, libretto S. Zini, wyst. Neapol, 1 VIII 1790
Il pazzo glorioso, dramma giocoso, libretto G. Bertati, wyst. Casalmaggiore, ok. 1790
Pizzarro nell’Indie, dramma per musica, wyst. Neapol, 23 I 1791
L’allegria della campagna, commedia, wyst. Neapol, ok. wiosny 1791
Amore per incanto, commedia, wyst. Neapol, karnawał 1791/92
La statua per puntiglio, dramma giocoso, wyst. Wenecja, karnawał 1791/92
Le quattro nazioni, dramma giocoso, libretto M. di Capua wg C. Goldoniego, wyst. Werona, wiosna 1792 (nowa wersja opery La donna di spirito)
Il conte brillante, współautor Carlo Uboldi, dramma giocoso, libretto M. di Capua (?), wyst. Varese, jesień 1792 (nowa wersja opery Il conte di bell’umore)
Li cinque pretendenti, dramma giocoso, wyst. Triest, karnawał 1793/94 (nowa wersja opery La donna bizzarra)
Achille in Sciro, dramma per musica, libretto P. Metastasio, wyst. Wenecja, jesień 1794
La sposa polacca, dramma bernesco, libretto M. di Capua, wyst. Rzym, 26 XII 1795
Furberia e puntiglio (Don Simoncino o sia Furberia e puntiglio), farsa giocosa, libretto G. Foppa, wyst. Wenecja, 12 IX 1798
Le tre orfanelle o sia La scola di musica, dramma giocoso, libretto G. Bertati, wyst. Wenecja, 25 XI 1798
Il muto per astuzia, farsa giocosa, libretto G. Foppa, wyst. Wenecja, karnawał 1798/99
Gli amanti della dote, dramma giocoso, wyst. Mantua, karnawał 1803/04
La forza del merito, azione teatrale comica semiseria, libretto M. di Capua (?), wyst. Łańcut, ok. 24 V 1806
La forza dei simpatici o sia Lo speziale burlato, farsa, wyst. Fermo, lato 1806
kantaty:
L’apparizione di Onia, componimento poetico, tekst G.L. Bandini, wyst. Rzym, 3 IX 1769
Il vello di Gedeone, componimento sacro, tekst G.L. Godard, wyst. Rzym, 15 IX 1771
La stella di Giacobbe, componimento sacro, tekst F.A. Fasce, wyst. Rzym, 13 IX 1772
[La verga mistica di Aronne], Cantata a tre voci, componimento sacro, tekst G.L. Godard, wyst. Rzym, 12 IX 1773
L’iride o sia L’arco di pace, componimento sacro, tekst F.A. Fasce, wyst. Rzym, 31 VIII 1777
Per l’augustissimo giorno natalizio di Sua Maestà fedelissima Maria Francesca regina di Portogallo, tekst G.L. Godard, wyst. Rzym 1779
[La Porta d’Oriente], Cantata per la natività della beatissima Vergine in occasione della pubblica accademia nel Collegio Nazareno, tekst S. Stefanini, wyst. Rzym, 10 IX 1780
La gara delle stagioni, componimento per musica, wyst. Rzym, jesień 1782
[Le lagrime di Veturia], Cantata a due voci fatta ad instanza delli sig.ri convittori del Colleggio Nazareno, tekst S. Stefanini, wyst. Rzym, 16 IX 1784
Angelica placata, tekst M. di Capua wg L. Ariosta, wyst. Wiedeń 1794
Ulisse e Tiresia, componimento drammatico, tekst A. d’Elci, wyst. Wiedeń 1800
inne:
Pantomime ed ariette in musica, wyst. Rzym 1764
Pantomima (o nieznanym tytule), muzyka na orkiestrę, wyst. Łańcut, po 1792
Pantomima dei fanciulli, muzyka na orkiestrę, wyst. Łańcut, po 1792 (także w wersji na 2 skrzypiec i basso: Le nozze di Amore e Psiche)
Operetta francese (o nieznanym tytule), wyst. Łańcut, po 1792
[Operetta włoska] o nieznanym tytule, incipit „Chi a tanti meriti”, wyst. Łańcut, po 1792
[Operetta włoska] o nieznanym tytule, brak tekstu słownego (m.in. Canzonetta per il ballo dell’orso »Grandi signori«), wyst. Łańcut, po 1792
L’aurora, overtura e cavatina con risposte, wyst. Łańcut, po 1792
La voce della natura, duettino notturno in occasione del fausto giorno del nome di […] Enrico Lubomirski, wyst. Łańcut, po 1792
Serenata in occasione di festeggiarsi il fausto nome di S.A. il principe Enrico Lubomirski, wyst. Łańcut, po 1792
La gara delle quattro stagioni dell’anno occorrendo il fausto giorno del nome di […] Enrico Lubomirski […], quartetto vocale, wyst. Łańcut 1802
Sinfonia con violini, viole, oboè, corni e trombe D-dur, wyst. Łańcut, po 1792 (transkrypcja Sinfonii per organo z okresu włoskiego)
ponadto udział w kilku pasticci i liczne arie-wstawki
libretta do oper innych autorów:
La schiava amorosa, farsetta, muz. G.B. Borghi, wyst. Rzym, I 1770
La donna di spirito, farsetta, muz. A. Felici, wyst. Rzym, II 1770
Le burle per amore, dramma giocoso, muz. V. Martín y Soler, wyst. Wenecja, karnawał 1783/84
Il geloso imprudente, intermezzi, muz. P. Terziani, wyst. Rzym, karnawał 1784/85
