Logotypy UE

Capua, Marcello di

Biogram i literatura

Capua Marcello di, da Capua, de Capua, mylnie: Bernardini, *ok. 1740–47 Lizbona lub Rzym (?), †2 IV 1819 Łańcut, włoski kompozytor operowy i librecista (prawdopodobnie syn lub bliski krewny Rinalda di Capua). Początkowo działał w rodzinnym Rzymie. W 1764 teatr Capranica wystawił jego najwcześniejsze znane dzieło – Pantomime ed ariette in musica, a w karnawale 1764/65 w teatrze Alibert (delle Dame) odbyła się prapremiera jego pierwszej opery komicznej – La schiava astuta. W ostatnim kwartale 1767 pełnił wysoką funkcję caporione w samorządzie dzielnicy Campitelli. W 1769 przejął po Rinaldzie di Capua stanowisko kapelmistrza w rzymskim konwikcie zakonu pijarów Collegio Nazareno, w którym uprzednio od wczesnej młodości się kształcił. Do 1784 skomponował dla zakonu siedem kantat na święto Narodzenia NMP; w tym czasie uczył też gry na klawesynie wychowanków konwiktu. Na przełomie lat 70. i 80. XVIII w. rozwinął współpracę z licznymi teatrami we Włoszech i za granicą (m.in. w Dreźnie, Pradze, Lizbonie, Barcelonie i Madrycie). Sukces prapremiery dramma giocoso La donna di spirito (Rzym 1787) wzmocnił międzynarodowe zainteresowanie jego twórczością, o czym świadczy poświęcone mu hasło (Bernardini) w ówcześnie wydanym leksykonie muzycznym Gerbera.

W 1786 di Capua wstąpił na służbę księżnej Izabeli Lubomirskiej, jednak początkowo kontynuował własną działalność we Włoszech. Od ok. 1788 przebywał prawdopodobnie w Neapolu. W 1792 lub 1793 osiadł w majątku Lubomirskiej w Łańcucie, gdzie zachował się spory zbiór jego utworów, w tym szereg autografów i autoryzowanych kopii (m.in. autograf prapremierowej wersji intermezzów Il conte di bell’umore i odpis wiedeńskiej wersji dramma bernesco La donna bizzarra). Do jego zadań na dworze łańcuckim należało komponowanie utworów okolicznościowych, pomnażanie zbioru muzykaliów i kształcenie muzycznych amatorów z grona arystokracji. W 1807 z okazji ślubu księcia Henryka Lubomirskiego z księżniczką Teresą Czartoryską wystawił azione teatrale La forza del merito – swoje największe dzieło łańcuckie. Podczas pobytu w Polsce nadal intensywnie komponował dla teatrów włoskich. W związku z prapremierami Achille in Sciro, La sposa polacca, Furberia e puntiglio i Le tre orfanelle, a także wieloma innymi inscenizacjami swych oper, zapewne kilkakrotnie podróżował na południe Europy, m.in. do Wenecji i Rzymu.

Opery Marcella di Capua cieszyły się znacznym powodzeniem (zwłaszcza Li tre Orfei) dzięki zręcznej charakterystyce postaci i żywemu komizmowi. Di Capua zasłużył się dla polskiej kultury, sprawując przez wiele lat kierownictwo muzyczne jednego z najciekawszych ośrodków magnackich w Polsce. Jako autor izolował się od polskich wpływów folklorystycznych i przejawów kształtującego się stylu narodowego. Jego twórczość sceniczna z późniejszych lat zawiera nie więcej niż kilka powierzchownych nawiązań do polskiej obyczajowości (libretta) i polskich tańców narodowych.

Język muzyczny kompozytora stanowi bardzo naturalne, choć spłycone i zachowawcze ujęcie włoskiej tradycji wokalnej. W swojej twórczości di Capua wchłonął i zakonserwował obowiązujące normy stylistyczne późnej szkoły neapolitańskiej, ale nie zdołał w pełni zrealizować jej najważniejszych założeń estetycznych, takich jak bel canto czy wartości dramatyczne środków muzycznych.

Nazwisko „Bernardini” nie jest potwierdzone źródłowo; weszło do obiegu  jeszcze za życia twórcy na skutek błędu, jaki popełnił kancelista teatru alla Scala Lorenzo Formenti w Indice de’ spettacoli teatrali, rocznik 1785/86.

Literatura: K. Biegański Biblioteka muzyczna Zamku w Łańcucie. Katalog, Kraków 1968; A. Lanfranchi, E. Careri Le cantate per la Natività della B.V. Un secolo di musiche al Collegio Nazareno di Roma (1681‒1784), w: Händel e gli Scarlatti a Roma. Atti del convegno internazionale di studi (Roma, 12‒14 giugno 1985), red. N. Pirrotta, A. Ziino, Firenze 1987; M. Płoski Marcello di Capua – nadworny kompozytor księżnej Izabeli Lubomirskiej. Studium źródłoznawcze, Kraków 2019; M. Płoski Marcello di Capua, Court Composer to Princess Izabela Lubomirska. The latest research into his life and works, „Musica Iagellonica” 2020/11.

Kompozycje

opery:
(wg odrębnych tytułów librett lub partytur)

La schiava astuta, intermezzi, wyst. Rzym, karnawał 1764/65

La pescatrice, farsetta, wyst. Rzym, ok. 1768

Il contadino schernito, intermezzi, libretto M. di Capua, wyst. Rieti 1769

Il Donchisciotte della Mancia, dramma giocoso, libretto G.B. Lorenzi, wyst. Turyn, jesień 1769

Il cavaliere errante, farsetta, libretto M. di Capua (?), wyst. Rzym, styczeń 1770

La molinara astuta, intermezzi, wyst. Rzym, ok. 8 I 1770

Amore e musica, intermezzi, wyst. Rzym, karnawał 1772/73

La contessina, dramma giocoso, libretto M. Coltellini wg C. Goldoniego, wyst. Rzym, karnawał 1772/73

La bella forestiera o sia La viaggiatrice fortunata, farsetta, wyst. Rzym, luty 1776 (pierwotna wersja opery La viaggiatrice fortunata)

La finta sposa olandese, farsetta, wyst. Rzym, I 1777

L’isola incantata, intermezzo, wyst. Rzym, I 1778

Il bassà generoso, intermezzo, wyst. Rzym, I 1780

Il vecchio ringiovanito, intermezzi, wyst. Rzym, 3 I 1781

Le vendette giocose o sia Il conte pasticcio, intermezzi, libretto F.C., wyst. Rzym, karnawał 1781/82

La viaggiatrice fortunata, dramma giocoso, wyst. Florencja, 26 XII 1782 (nowa wersja La bella forestiera o sia La viaggiatrice fortunata)

Il conte di bell’umore, intermezzi, libretto M. di Capua (?), wyst. Rzym, karnawał 1782/83

Li tre Orfei, intermezzi, wyst. Rzym, karnawał 1783/84

La poetessa fanatica o sieno Li due gemelli, intermezzi, wyst. Rzym, karnawał 1783/84

Le donne bisbetiche o sia L’antiquario fanatico, farsetta, libretto M. di Capua (współautor), wyst. Rzym, karnawał 1784/85 (pierwotna wersja opery La finta Galatea o sia L’antiquario fanatico)

Li muti per amore o sia La schiava fedele, farsetta, libretto M. di Capua (współautor), wyst. Rzym, karnawał 1785/86

Il barone a forza o sia Il trionfo di Bacco, farsetta, wyst. Rzym, 7 I 1786

Gli amanti confusi o sia Il brutto fortunato, farsetta, wyst. Rzym, 26 IV 1786

Il fonte d’acqua gialla o sia Il trionfo della pazzia, farsetta, libretto M. di Capua, wyst. Rzym, jesień 1786

La donna di spirito, dramma giocoso, libretto M. di Capua wg C. Goldoniego, wyst. Rzym, wiosna 1787 (pierwotna wersja opery La donna bizzarra)

La finta Galatea o sia L’antiquario fanatico, commedia, libretto M. di Capua, wyst. Neapol, ok. lata 1788

La fiera di Forlipopoli, dramma giocoso, wyst. Rzym, 20 IV 1789

La donna bizzarra, commedia, libretto M. di Capua wg C. Goldoniego, wyst. Neapol, 8 VII 1789 (nowa wersja opery La donna di spirito)

Gl’incontri stravaganti, commedia, wyst. Neapol, karnawał 1789/90

L’ultima che si perde è la speranza, commedia, libretto S. Zini, wyst. Neapol, 1 VIII 1790

Il pazzo glorioso, dramma giocoso, libretto G. Bertati, wyst. Casalmaggiore, ok. 1790

Pizzarro nell’Indie, dramma per musica, wyst. Neapol, 23 I 1791

L’allegria della campagna, commedia, wyst. Neapol, ok. wiosny 1791

Amore per incanto, commedia, wyst. Neapol, karnawał 1791/92

La statua per puntiglio, dramma giocoso, wyst. Wenecja, karnawał 1791/92

Le quattro nazioni, dramma giocoso, libretto M. di Capua wg C. Goldoniego, wyst. Werona, wiosna 1792 (nowa wersja opery La donna di spirito)

Il conte brillante, współautor Carlo Uboldi, dramma giocoso, libretto M. di Capua (?), wyst. Varese, jesień 1792 (nowa wersja opery Il conte di bell’umore)

Li cinque pretendenti, dramma giocoso, wyst. Triest, karnawał 1793/94 (nowa wersja opery La donna bizzarra)

Achille in Sciro, dramma per musica, libretto P. Metastasio, wyst. Wenecja, jesień 1794

La sposa polacca, dramma bernesco, libretto M. di Capua, wyst. Rzym, 26 XII 1795

Furberia e puntiglio (Don Simoncino o sia Furberia e puntiglio), farsa giocosa, libretto G. Foppa, wyst. Wenecja, 12 IX 1798

Le tre orfanelle o sia La scola di musica, dramma giocoso, libretto G. Bertati, wyst. Wenecja, 25 XI 1798

Il muto per astuzia, farsa giocosa, libretto G. Foppa, wyst. Wenecja, karnawał 1798/99

Gli amanti della dote, dramma giocoso, wyst. Mantua, karnawał 1803/04

La forza del merito, azione teatrale comica semiseria, libretto M. di Capua (?), wyst. Łańcut, ok. 24 V 1806

La forza dei simpatici o sia Lo speziale burlato, farsa, wyst. Fermo, lato 1806

kantaty:

L’apparizione di Onia, componimento poetico, tekst G.L. Bandini, wyst. Rzym, 3 IX 1769

Il vello di Gedeone, componimento sacro, tekst G.L. Godard, wyst. Rzym, 15 IX 1771

La stella di Giacobbe, componimento sacro, tekst F.A. Fasce, wyst. Rzym, 13 IX 1772

[La verga mistica di Aronne], Cantata a tre voci, componimento sacro, tekst G.L. Godard, wyst. Rzym, 12 IX 1773

L’iride o sia L’arco di pace, componimento sacro, tekst F.A. Fasce, wyst. Rzym, 31 VIII 1777

Per l’augustissimo giorno natalizio di Sua Maestà fedelissima Maria Francesca regina di Portogallo, tekst G.L. Godard, wyst. Rzym 1779

[La Porta d’Oriente], Cantata per la natività della beatissima Vergine in occasione della pubblica accademia nel Collegio Nazareno, tekst S. Stefanini, wyst. Rzym, 10 IX 1780

La gara delle stagioni, componimento per musica, wyst. Rzym, jesień 1782

[Le lagrime di Veturia], Cantata a due voci fatta ad instanza delli sig.ri convittori del Colleggio Nazareno, tekst S. Stefanini, wyst. Rzym, 16 IX 1784

Angelica placata, tekst M. di Capua wg L. Ariosta, wyst. Wiedeń 1794

Ulisse e Tiresia, componimento drammatico, tekst A. d’Elci, wyst. Wiedeń 1800

inne:

Pantomime ed ariette in musica, wyst. Rzym 1764

Pantomima (o nieznanym tytule), muzyka na orkiestrę, wyst. Łańcut, po 1792

Pantomima dei fanciulli, muzyka na orkiestrę, wyst. Łańcut, po 1792 (także w wersji na 2 skrzypiec i basso: Le nozze di Amore e Psiche)

Operetta francese (o nieznanym tytule), wyst. Łańcut, po 1792

[Operetta włoska] o nieznanym tytule, incipit „Chi a tanti meriti”, wyst. Łańcut, po 1792

[Operetta włoska] o nieznanym tytule, brak tekstu słownego (m.in. Canzonetta per il ballo dell’orso »Grandi signori«), wyst. Łańcut, po 1792

L’aurora, overtura e cavatina con risposte, wyst. Łańcut, po 1792

La voce della natura, duettino notturno in occasione del fausto giorno del nome di […] Enrico Lubomirski, wyst. Łańcut, po 1792

Serenata in occasione di festeggiarsi il fausto nome di S.A. il principe Enrico Lubomirski, wyst. Łańcut, po 1792

La gara delle quattro stagioni dell’anno occorrendo il fausto giorno del nome di […] Enrico Lubomirski […], quartetto vocale, wyst. Łańcut 1802

Sinfonia con violini, viole, oboè, corni e trombe D-dur, wyst. Łańcut, po 1792 (transkrypcja Sinfonii per organo z okresu włoskiego)

ponadto udział w kilku pasticci i liczne arie-wstawki

libretta do oper innych autorów:

La schiava amorosa, farsetta, muz. G.B. Borghi, wyst. Rzym, I 1770

La donna di spirito, farsetta, muz. A. Felici, wyst. Rzym, II 1770

Le burle per amore, dramma giocoso, muz. V. Martín y Soler, wyst. Wenecja, karnawał 1783/84

Il geloso imprudente, intermezzi, muz. P. Terziani, wyst. Rzym, karnawał 1784/85