Manelli, Francesco

Manelli, Mannelli, Francesco, *po 13 IX 1594 Tivoli, †VII 1667 Parma, włoski kompozytor, śpiewak (bas), poeta i impresario. Ok. 1605 był dyskantystą w chórze katedry w Tivoli, w latach 1609-24 śpiewakiem, następnie przebywał w Rzymie. W latach 1627–29 był chórmistrzem w katedrze w Tivoli, w latach 1629–30 przebywał w domu S. Landiego w Rzymie, tamże 1630–31 był chórmistrzem w Arcykonfraterni S. Maria della Consolazione. Prawdopodobnie w Rzymie skompletował trupę muzyków (weszła do niej żona Manellego Magdalena, wybitna śpiewaczka), z którą powędrował z Rzymu przez Padwę do Wenecji, gdzie wraz z B. Ferrarim zorganizował w 1637 siłami swojej trupy pierwsze w tym mieście (w publicznym teatrze San Cassiano) wystawienie dramma per musica L’Andromeda. W dwóch następnych sezonach trupa Ferrari-Manelli wystawiła 3 dalsze drammi z muzyką Manellego, inaugurując otwarcie teatru SS. Giovanni e Paolo dramatem La Delia, powtórzonym przez ten zespół w 1640 w Bolonii, gdzie wystawił również Il ritorno d'Ulisse in patria C. Monteverdiego. W 1638 Manelli został zatrudniony w chórze bazyliki S. Marco jako śpiewak, nadal współpracując przy wystawianiu i komponowaniu drammi per musica dla weneckich teatrów. Od 1645 przebywał z rodziną w Parmie, gdzie wraz z synem Costantino został zatrudniony w chórze kościoła S. Maria della Steccata, a Magdalena jako śpiewaczka na dworze książęcym. W 1653 prawdopodobnie przeszedł na służbę książęcą.

Wprawdzie dramatyczne utwory Manellego nie zachowały się, to jednak jego działalność, we współpracy z B. Ferrarim, jako impresaria i organizatora wystawień operowych miała zasadnicze znaczenie dla rozwoju i ustalenia się stylu wystawień drammi per musica w Wenecji. Późniejsze drammi Manellego, pisane dla sceny dworskiej, miały inny charakter. Na podstawie zachowanych tekstów można jedynie stwierdzić, że Le vicende del tempo, w którym każdy akt zakończony był baletem, mogło być zbliżone do cyklu intermediów ze względu na niespójną akcję; w La Filo intermedia grają znaczną rolę: pojawiają się przed każdym aktem związane z nim treściowo. Występujące w utworze sceny komiczne są już typowym elementem drammi tego okresu. Zachowane arie Manellego z op. 3 cechuje wielka melodyjność; często, zwłaszcza w ariach o charakterze lamentu, kompozytor stosuje basso ostinato; operuje też rytmami tanecznymi.

Literatura: P. Kast Biographische Notizen zu Römischen Musikern des 17. Jahrunderts, „Analecta Musicologica” I, 1963; P. Petrobelli L’Ermiona di Pio Enea degli Obizzi ed i primi spettacoli d’opera veneziana, „Quaderni della Rassegna musicale” III, 1965 oraz F. Manelli Documenti e osservazioni, „Chigiana” XXIV, 1967; T. Antonicek Zum 300. Todestag von F. Manelli, „Österreichische Musikzeitschrift” XXIII, 1968; E. Ferrari-Barassi „La Luciata” di F. Manelli ..., w: Secondo incontro con la musica italiana e polacca, Bolonia 1970; L. Bianconi, T. Walker Dalla „Finta Pazza” alla „Veremonda”. Storie di Febiarmonici, „Rivista Italiana di Musicologia” X, 1975; L. Stefani F. Manelli (1595–1677), Tivoli 1985; J. Lionnet La musique à „Santa Maria della Consolazione” au 17ème sièck, „Note d’archivio per la storia musicale”, nowa seria, IV, 1986; E.I. Mamczarz Le Théâtre farnese de Parme et le drame musical italien (1618–1732), Florencja 1988; E. Rosand Opera in Seventeenth-Century Venice. The Creation of a Genere, Berkeley 1991.