Liebermann, Rolf

Liebermann [l´i:b^er~] Rolf, *14 IX 1910 Zurych, †2 I 1999 Paryż, szwajcarski kompozytor, dyrygent i intendent operowy. Studiował prawo na uniwersytecie w Zurychu; studia muzyczne odbył kolejno: w latach 1929–33 prywatnie u J. Berra w Zurychu, w 1936 dyrygentura u H. Scherchena w Budapeszcie (w latach 1937–38 dyrygował jako jego asystent w Wiedniu), w 1940 kompozycja u W. Vogla w Asconie. Wtedy rozpoczął też działalność jako kompozytor i krytyk muzyczny. W latach 1945–57 był pracownikiem radia Beromünster: w latach 1945–50 jako realizator dźwięku, 1950–57 jako dyrektor sekcji orkiestrowej. W latach 1957–59 był dyrektorem muzycznym Norddeutscher Rundfunk w Hamburgu. W 1959 objął stanowisko intendenta opery hamburskiej i wkrótce uczynił z niej jedną z najciekawszych scen europejskich, dzięki umiejętnemu doborowi współpracowników oraz niekonwencjonalnej polityce repertuarowej. Zapraszał do współpracy znakomitych realizatorów (m.in. W. Felsensteina, W. Wagnera, O.F. Schuha). Nie tylko angażował uznane sławy, ale także odkrywał i popierał młode talenty (P. Domingo, K. Moll, F. v. Stade, T. Troyanos). Szczególnie zasłużył się jako propagator nowej muzyki. Dzięki fundacji założonej w 1960 zdobywał środki na realizację oper komponowanych specjalnie dla hamburskiej sceny; za czasów jego dyrekcji odbyły się 23 prapremiery, m.in.: Prinz von Homburg H.W. Henzego (1960), Jakobowsky und der Oberst G. Klebego (1965), The Visitation G. Schullera (1966), Diabły z Loudun K. Pendereckiego (1969), Sardakai E. Křeneka (1970). Za szczególnie ważne dzieło uznawał Liebermann Staatstheater M. Kagla (1971), utwór będący reakcją na wypowiedź Bouleza, który krytykował operę współczesną – w tym repertuar teatru w Hamburgu. Liebermann zorganizował w Hamburgu 80. urodziny Strawińskiego, prezentując przy tej okazji New York City Ballet G. Balanchine’a; wystawił też sceniczną prapremierę Potopu Strawińskiego. Świadomy zmian zachodzących w sposobie odbioru muzyki pod wpływem mediów, inicjował rejestracje telewizyjne oper i przedstawień baletowych. Dzięki różnorodnym przedsięwzięciom służącym podniesieniu atrakcyjności opery oraz konsekwentnemu popieraniu współczesnej twórczości operowej, Liebermann zyskał opinię najważniejszego intendenta operowego swojej generacji.

W 1973 Liebermann objął stanowisko dyrektora Opery paryskiej, przeżywającej poważny kryzys. Przywrócił jej światową rangę, za co otrzymał w 1975 Legię Honorową. W 1979 dzięki staraniom Liebermanna na paryskiej scenie odbyła się prapremiera Lulu A. Berga w wersji dokończonej przez F. Cerhę oraz powstał film Don Giovanni w reżyserii J. Loseya. W latach 1983–87 kierował Międzynarodowymi Kursami Letnimi Mozarteum w Salzburgu. W latach 1985–87 ponownie pełnił obowiązki intendenta opery w Hamburgu. Otrzymał m.in. w 1963 tytuł profesora honorowego nadany przez senat miasta Hamburga, doktorat honoris causa Univeristy of Spokane (Waszyngton) oraz członkostwa honorowego Royal Society of Arts w Londynie i Akademie der Künste w Hamburgu i Berlinie.

Liebermann wcześnie ujawnił zainteresowanie utworami scenicznymi. Sukces odniosła jego pierwsza opera, Leonore 40/45, przy czym największe powodzenie u publiczności zdobyły fragmenty cytujące bądź parodiujące muzykę znaną z przeszłości. Mniejsze zainteresowanie wzbudziła Penelope, mimo iż obok fragmentów atonalnych i wysoce dramatycznych zawierała elementy jazzu i ustępy kantylenowe. W Szkole żon Liebermann nawiązał do form barokowych, nadając muzyce charakter umiarkowanie nowoczesny, momentami wręcz popularny.

Pierwsze utwory instrumentalne Liebermanna wyrastały z tradycji tonalnej. Stopniowo włączał do swego języka technikę serialną (Chinesische Liebeslieder), nie unikając jednak skojarzeń z tonalnością, słyszalnych np. w trójdźwiękowej budowie motywów w Symfonii 1949. Uważał, iż taka politonalność w połączeniu z dodekafonią winna ułatwić nieprzygotowanemu słuchaczowi zrozumienie utworu. Sukces Furioso w Darmstadcie zwrócił na Liebermanna międzynarodową uwagę. W latach 60. Liebermann uznawany był za jednego z najciekawszych kompozytorów swojego pokolenia. Szczególną popularnością cieszył się Koncert na zespół jazzowy i orkiestrę symfoniczną, łączący technikę dodekafoniczną z elementami jazzu; utwór ten był reprezentacyjny dla estetyki Liebermanna, niejednokrotnie dążącego do zatarcia nadmiernej, jego zdaniem, różnicy między muzyką koncertową a popularną. Sensację wzbudziła Symphonie „Les échanges” na 156 maszyn, zaprojektowana i nagrana na zamówienie organizatorów wystawy przemysłowej w Lozannie w 1964. Obowiązki, z jakimi wiązało się kierowanie operami w Hamburgu i Paryżu, zmusiły Liebermanna do czasowego porzucenia kompozycji; wrócił do niej dopiero w latach 80., po przejściu na emeryturę.

Literatura: H.H. Stuckenschmidt Rolf Liebermann. Bildnis eines Komponisten, „Schweizerische Musikzeitnug und Sängerblatt” XCII, 1952; R. Klein Rolf Liebermann als dramatischer Komponist, „Melos” XXI, 1954; J. Müller-Marein Schöpferische Anfänge, w: Gespräche mit Komponisten, red. W. Reich, Zurych 1965; Rolf Liebermann zum 60. Geburtstag, księga pamiątkowa, red. I. Scharberth, H. Paris, Hamburg 1970; I. Scharberth Musiktheater mit Rolf Liebermann. Der Komponist als Intendant, „14 Jahre Hamburgische Staatsoper”, Hamburg 1975; C. Riess Rolf Liebermann. Nennen Sie mich einfach Musiker, Hamburg 1977; G. Liebermann Spannungen. Mein Leben mit Rolf Liebermann, Düsseldorf 1985