Lermontow, Michaił

Lermontow Michaił Jurjewicz, *15(3) X 1814 Moskwa, †27(15) VII 1841 Piatigorsk, rosyjski poeta i nowelista. Romantyk w życiu i sztuce. Studiował prawo i filozofię, ukończył zaś szkołę podchorążych gwardii. Za napisanie oskarżycielskiej ody na śmierć Puszkina aresztowany i zesłany na Kaukaz; zginął w pojedynku.

Twórczość Lermontowa została zainspirowana z jednej strony przez folklor rosyjski i kaukaski, dzieła Byrona, Puszkina, Goethego i Schillera oraz pisma filozoficzne F. Schellinga, z drugiej — przez atmosferę depresji panującą po upadku powstania dekabrystów i motywacje autobiograficzne. Jest to twórczość krytyczna wobec rzeczywistości, nasycona intelektualnie i filozoficznie, w której autor podejmuje tematykę miłości tragicznej i demonizmu, romantycznych rozczarowań, sensu historii, dobra i zła stanowiących ogniwo jednego łańcucha (Schelling). Obejmuje ona poezję (liyczną, epicką i dramatyczną) oraz prozę. Liryka (ok. 400 utworów: elegii, romansów, pieśni, ballad i satyr) zrazu osobista i miłosna, później publicystyczna i filozoficzna, ma swoje źródła w rosyjskim sentymentalizmie i wczesnym romantyzmie. W epice (30 utworów, najsłynniejszy z nich — Demon) występują dwa nurty: powieści poetyckiej, wyrastającej z tradycji byronicznej i puszkinowskiej, i poematu ironiczno-żartobliwego. Twórczość dramatyczna (5 utworów, najbardziej popularny — Maskarada) stawia problem dobra i zła w realiach współczesnych. Prozą pisał Lermontow powieści historyczne i psychologiczne. Bohater naszych czasów — cykl 5 nowel połączonych osobą głównego bohatera, będącego zarazem symbolem „choroby wieku”, tragedii pokolenia zmarnowanych szans i możliwości — stał się powodem kolejnej zsyłki Lermontowa na Kaukaz.

Twórczość liryczna Lermontowa, nacechowana „muzycznie”, pisana najczęściej cztero- lub pięcio- stopowym jambem, wzbudziła zainteresowanie kompozytorów, szczególnie rosyjskich. Pieśni do słów Lermontowa pisali niemal wszyscy kompozytorzy rosyjscy XIX, rzadziej XX w., m.in. A. Gurilow, A. Dargomyżski (7 pieśni, m.in. Tuczki niebiesnyje 1842, Molitwa „ W minutu żizni trudnuju ” 1842, I skuczno, i grustno 1847, Słyszu li gołos twój 1849), M. Glinka (Słyszu li gołos twój 1848, W minutu żizni 1855), C. Cui, M. Bałakiriew, N. Rimski-Korsakow, P. Czajkowski (Lubow’ miertwieca 1878), S. Rachmaninow (U wrat obitieli swiatoj 1890), D. Szostakowicz (Dwa romanse 1950). Do wątków epickich, dramatycznych i powieściowych powstało kilkanaście oper, kilka baletów i poematów symfonicznych, oratorium i utwory okazjonalne (patrz wykaz); na stulecie urodzin poety C. Cui skomponował kantatę Twoj stich op. 96 na chór i orkiestrę.

Literatura: M.J. Karatygin Lermontow i muzyka, „Sowriemiennik” 1914 nr 17–20; E. Kann-Nowikowa Lermontow i muzyka, Moskwa 1939; B. Głowatskij Lermontow i muzyka, Moskwa 1964.