Lechner, Leonhard

Lechner [lˊeś~] Leonhard, *między 1550 a 1555, †9 IX 1606 Stuttgart, niemiecki kompozytor i wydawca pochodzenia austriackiego, urodzony w dolinie Adygi (pd. Tyrol). Do 1570 działał w książęcej kapeli późniejszego Wilhelma V bawarskiego w Landshut. Najpóźniej w 1575 osiadł na kilka lat w Norymberdze, gdzie objął stanowisko nauczyciela pomocniczego w szkole przy kościele św. Wawrzyńca. Wiosną 1584 przyjął Lechner miejsce kapelmistrza na dworze księcia Eitelfriedricha Hohenzollerna w Hechingen, jednak mimo dobrych warunków finansowych i nalegań księcia nie pozostał na nim długo i w lecie 1585 zbiegł do Tybingi. Przyczyna leżała prawdopodobnie w różnicy światopoglądów, muzyk bowiem był równie gorliwym protestantem, jak książę zwolennikiem kontrreformacji. Od 1585 do śmierci działał Lechner na dworze księcia Ludwiga, a później księcia Friedricha w Stuttgarcie, początkowo jako śpiewak, od 1586 na stanowisku kompozytora, a od 1594 także jako kapelmistrz.

Zróżnicowanie twórczości Lechnera na religijną i świecką, czy – w ramach obu grup – na pisaną do tekstów łacińskich i niemieckich znajduje niewielkie odzwierciedlenie w technice kompozytorskiej i w podejściu do opracowywanego tekstu. Przejawem jednakowego traktowania jest m.in. zamieszczanie w jednej publikacji utworów różnego rodzaju. W zbiorach z 1577 i 1582 sąsiadują ze sobą pieśni religijne i świeckie, a w Sacrarum cantionum… niemal połowę zawartości stanowią utwory do tekstów świeckich; są one przemieszane z religijnymi, a na kolejność w zbiorze (podobnie jak w pozostałych) ma duży wpływ uporządkowanie według następstwa 8 modi. We wszystkich rodzajach utworów najczęstsza jest polifonia swobodna. Sąsiaduje ona z jednej strony z niezbyt ścisłą imitacją, w której z reguły nie uczestniczą wszystkie głosy, z drugiej zaś, zwłaszcza w utworach do tekstów niemieckich – z konstrukcjami akordowymi. Utwory na 8 i więcej głosów pisane są techniką polichóralną, a kompozycja zamieszczona w druku z 1575 uważana jest za jedną z najwcześniejszych tego typu w muzyce niemieckiej. Prawie w każdym zbiorze Lechnera znajdują się, obok dzieł wykorzystujących pełny rejestr wokalny, utwory przeznaczone na zestaw głosów niższych lub wyższych; w cyklach mszalnych i w motetach 3-częściowych urozmaica kompozytor obsadę, redukując w niektórych częściach ilość głosów. Cykle ordinarium Lechnera, należące do typu missa parodia, przeznaczone są dla liturgii katolickiej, a w introitach chorał pojawia się prócz intonacji także wewnątrz utworów. W Pasji (do tekstu Ewangelii wg św. Jana) chorał jest obecny stale, wędrując przez wszystkie głosy; to najobszerniejsze dzieło Lechnera, przesycone ekspresją i zróżnicowane fakturalnie, uważane jest za szczytowe osiągnięcie niemieckiej pasji motetowej. W pieśniach opracowywał kompozytor teksty refleksyjne, biesiadne, myśliwskie, opisujące przyrodę, nawiązujące do antyku, miłosne. Utwory te najczęściej mają budowę zwrotkową, niekiedy z refrenem. Lechner stosował często środki służące do wyrażania i ilustrowania tekstu. Umiejętne ich stosowanie oraz wymienione poprzednio cechy warsztatu pozwalają uznać Lechnera za wybitnego ucznia Orlanda di Lasso, za jakiego się uważał.

Literatura: M. Fürstenau Kurfürst August von Sachsen, Graf Eitel Friedrich von Hohenzollern-Hechingen und der Kapellmeister Leonhard Lechner, „Mitteilungen des Königlich Sächsischen Vereins für Erforschung und Erhaltung vaterländischer Geschichts- und Kunstdenkmäler” XX, 1870; G. Bossert Die Hofkantorei unter Herzog Ludwig, „Württembergische Vierteljahrshefte für Landesgeschichte” IX, 1900; G. Bossert Die Hofkapelle unter Herzog Friedrich, „Württembergische Vierteljahrshefte für Landesgeschichte” XIX, 1910; M. Schreiber Leonhard Lechner Athesinus 1553-1606. Sein Leben und seine Kirchenmusik, Birkeneck 1932; M. Schreiber Die Kirchenmusik des Kapellmeisters Leonhard Lechner Athesinus, Ratyzbona 1935; K. Ameln Lechners Lebenswerk und seine Beurteilung im Wandel der Zeit, „Hausmusik” XVII, 1953; K. Ameln Leonhard Lechners Bekenntnis, „Musik und Kirche” XXIII, 1953; G. Reichert Martin Crusius und die Musik in Tübingen um 1590, „Archiv für Musikwissenschaft” X, 1953; U. Martin Der Nürnberger Paul Dulner als Dichter geistlicher und weltlicher Lieder Leonhard Lechners, „Archiv für Musikwissenschaft” XI, 1954; K. Ameln Leonhard Lechner, „Musik und Kirche” XXVI, 1956; K. Ameln Leonhard Lechner (um 1553–1606). Leben und Werk eines deutschen Komponisten aus dem Etschtal, Lüdenscheid 1957; U. Martin Historische und stilkritische Studien zu Leonhard Lechners Strophenliedern, dysertacja, Universität Göttingen, 1957; K. Ameln Leonhard Lechner, ein eigenwüchsiger Meister der deutschen Chormusik, „Württembergische Blätter für Kirchenmusik” XXVII, 1960; K. Ameln Leonhard Lechner, Kapellmeister und Komponist, um 1553-1606, „Lebensbilder aus Schwaben und Franken” VII, 1960; H. Weber Die Beziehungen zwischen Musik und Text in den lateinischen Motetten Leonhard Lechners, dysertacja, Universität Hamburg, 1961; K. Ameln Leonhard Lechner in His Time, w: Cantors at the Crossroads. Essays on Church Music in Honor of Walter E. Buszin, red. J. Riedel, St. Louis 1967; K. Ameln „Ohn Gott muss ich mich aller Freuden massen.” Eine Villanellenweise von Leonhard Lechner als Gemeindelied, „Jahrbuch für Liturgik und Hymnologie” XIV, 1969; W. Blankenburg Zu den Johannes-Passionen von Ludwig Daser (1578) und Leonhard Lechner (1593), w: Musa–mens–musici: im Gedenken an Walther Vetter, Lipsk 1969; H. Leuchtmann Drei bisher unbekannte Parodiemessen von Morales, Lechner und Lasso. Neufunde in einer Neresheimer Handschrift von 1578, „Musik in Bayern” XX, 1980; I. Capelle Zur Verwendung des Passionstons in den durchkomponierten Passionen des 16. Jahrhunderts, insbesondere in der Johannes-Passion Leonhard Lechners, w: Festschrift Arno Forchert zum 60. Geburtstag, red. G. Allroggen i D. Altenburg, Kassel 1986; F. Körndle Untersuchungen zu Leonhard Lechners Missa secunda, Non fu mai cervo, „Augsburger Jahrbuch für Musikwissenschaft” III, 1986; M. Klein Neuere Studien über Leonhard Lechner, „Schütz-Jahrbuch” XIV, 1992; F. Krautwurst Zwei Widmungskanons von Leonhard Lechner im Stammbuch des Nürnberger Spitalkantors Theodor Lindner, w: Festschrift Hubert Unverricht zum 65. Geburtstag, red. K. Schlager, Tutzing 1992; D. Golly-Becker Die Stuttgarter Hofkapelle unter Herzog Ludwig III. (1554–1593), Stuttgart 1999; M. Zeus, Leonhard Lechner. Ein Musiker der Renaissance in seiner Zeit, Berlin 1999; M. Zeus Leonhard Lechner. Ein so gewaltiger Componist und Musicus. Sein Leben, sein Werk, Karlsruhe 2006; B. Schmid, „Omnia denuo multo quam antehac correctius edita.” Zu Leonhard Lechners Redaktion der Selectissimae cantiones am Beispiel seiner Lesart der Vertonung des Wortes „patibulo” in Lassos Motette Vexilla regis LV 225, „Journal of the Alamire Foundation” V, 2013; J.C. Hughes Leonhard Lechner’s Passion (1593). Cultural Contexts, Musical Analysis, and Historical Implications, dysertacja, University of Iowa, 2014; N. Istasse J. Ravisius Textor (c. 1492–1522) Source of a Leonhard Lechner motet (1581)?, „In Monte Artium” VIII, 2015.