Logotypy UE

Lebègue, Nicolas

Biogram i literatura

Lebègue [lebˊeg], Le Bègue, Nicolas Antoine, *ok. 1631 Laon, †6 VII 1702 Paryż, francuski kompozytor, organista i klawesynista. Nie wiadomo gdzie i u kogo się uczył (być może u J. de Chambonnièresa), ale w 1661 już określono go w dokumentach katedry w Troyes jako „sławnego organistę z Paryża”. Od 18 XII 1664 był organistą w kościele St-Merry w Paryżu, a od 1678 jednym z organistów królewskich (wraz z G.-G. Niversem, J.-D. Thomelinem i J.-B. Buterne’em). Funkcje te sprawował do śmierci. Był znanym i cenionym pedagogiem (do jego uczniów należeli m.in.: N. de Grigny, F. Agincour, N. Geoffroy i G. Garnier – następca Lebègue’a na dworze królewskim), wirtuozem oraz znawcą organów (przeprowadził ekspertyzy przynajmniej 13 instrumentów, m.in. w Blois, Chartres i Troyes).

W kompozycjach organowych Lebègue odrzuca surowy kontrapunkt Niversa i Couperina na rzecz „imitacji maniery śpiewaczej” w charakterystycznej formie récit en taille. Melodie prowadzone są w szerokim ambitus i dramatyzowane częstymi biegnikami, zdobnikami, zmianami kierunku i chromatyzacjami. W I księdze organowej kompozycje liturgiczne grupowane są po 8 stanowiących opracowanie jednego tematu. Obok typowego preludium i plein jeu zawierają one słynne tria przeznaczone dla organistów-wirtuozów, zbudowane z 3 całkowicie samodzielnych głosów (według Dufourcqa są to repliki uwertur Lully’ego). II księga organowa dostarcza repertuar liturgiczny (wersety mszalne i Magnificat) „dla nauki” organistom prowincjonalnym – stąd uproszczenie języka muzycznego i mniejsze wymagania stawiane wykonawcom. III księga – najdojrzalsza – zawiera utwory paraliturgiczne z charakterystyczną dla I księgi maestrią récit i kontrastowania manuałów (10 offertoriów i 8 élévations). Zawiera też 4 symfonie organowe, które naśladują pompatyczny styl Lully’ego, ale też opracowuje po mistrzowsku tematy popularne (9 kolęd) nawiązując do stylu muzyki kościelnej i nie unikając ścisłego kontrapunktu.

Dwie księgi utworów klawesynowych Lebègue’a zawierają łącznie 13 suit 5–11-częściowych. Suity I księgi rozpoczynają się improwizacyjno-fantazjowymi preludiami, a do każdej części (z wyjątkiem chaconne i preludium) dołączył Lebègue dodatkowo zornamentowaną reprise. Poszczególne części suit łączy jednolitość materiału tematycznego i wspólny „ton” (w I księdze określany w tytule „ex D, ex g” itp.). Te utwory klawesynowe są stylistycznie zbliżone do kompozycji D. Buxtehudego. Choć stylistycznie Lebègue wywodzi się z maniery J. de Chambonnièresa i Couperina, to jego muzyka jest zdecydowanie mniej osobista, bardziej sformalizowana i unikająca malarstwa dźwiękowego, nie wychodząca (z wyjątkiem może chaconnes i passacaille) poza ówczesną manierę muzyki dworskiej. Księga motetów solowych jest mniej ważna z punktu widzenia historii muzyki, choć zapisane ritornele organowe wskazują na próbę Lebègue’a ożywienia niepopularnej już wówczas we Francji formy.

Literatura: N. Dufourcq Nicolas Lebègue (…) étude biographique, Paryż 1954; N. Dufourcq A travers l’inédit. Nicolas Lebègue, «Recherches sur la Musique Française Classique» I, 1960; A. Curtis La musique française classique à Berkeley. Pièces inédites de L. Couperin, Lebègue, La Barre…, „Revue de Musicologie” LVI, 1970; E. Gallat-Morin Une nouvelle découverte à Montréal dans la bibliothèque musicale de Jean Girard…, „Revue de musique des universitaires canadiennes”, nr 17, 1997; H. Schneider Die Cembalo-Suiten von N.-A. Lebègue: Zur Form, Harmonik und Stilistik im Vergleich…, w: W. Seidel, Ständige Konferenz Mitteldeutsche Barockmusik 1999, wyd. Eisenach 2000.

Kompozycje i edycje

Kompozycje:

Premier livre des pièces d’orgues…, wyd. Paryż 1676

Second livre d’orgue…, wyd. Paryż 1678 (?)

Troisième livre d’orgue…, wyd. Paryż 1685 (?)

Les pièces de clavessin, wyd. Paryż 1677, wyd. 2. Amsterdam b.r.

Second livre de clavessin, wyd. Paryż 1687 (?), wyd. 2. Amsterdam b.r.

Motets pour les principales festes de l’année… na 1 głos i b.c., instrumenty w ritornelach, wyd. Paryż 1687, 2. wyd. 1708

Hymn w: Hymni sacri et novi, wyd. Paryż 1698

ponadto w rękopisach:

7 utworów na klawesyn i 20 na organy (Berkeley)

kompozycje organowe prawdopodobnie autorstwa Lamberta w Bibliothèque Nationale w Paryżu i w bibliotece w Tours

 

Edycje:

Nicolas Lebègue. Oeuvres de clavecin, wyd. N. Dufourcq, Monako 1956

Nicolas Lebègue, «Archives des maîtres de l’orgue», IX, wyd. A. Guilmant i A. Pirro, Paryż 1909

kompozycje organowe w: Historical Anthology of Music, red. A. Th. Davison, W. Apel, Cambridge 1950, t. 2 oraz w: «Orgue et liturgie» XVI, XXIX, Paryż 1952, 1956