Lebègue, Nicolas

Lebègue [l^ebˊeg], Le Bègue, Nicolas Antoine, *ok. 1631 Laon, †6 VII 1702 Paryż, francuski kompozytor, organista i klawesynista. Nie wiadomo gdzie i u kogo się uczył (być może u J. de Chambonnièresa), ale w 1661 już określono go w dokumentach katedry w Troyes jako „sławnego organistę z Paryża”. Od 18 XII 1664 był organistą w kościele St-Merry w Paryżu, a od 1678 jednym z organistów królewskich (wraz z G.-G. Niversem, J.-D. Thomelinem i J.-B. Buterne’em). Funkcje te sprawował do śmierci. Był znanym i cenionym pedagogiem (do jego uczniów należeli m.in.: N. de Grigny, F. Agincour, N. Geoffroy i G. Garnier – następca Lebègue’a na dworze królewskim), wirtuozem oraz znawcą organów (przeprowadził ekspertyzy przynajmniej 13 instrumentów, m.in. w Blois, Chartres i Troyes).

W kompozycjach organowych Lebègue odrzuca surowy kontrapunkt Niversa i Couperina na rzecz „imitacji maniery śpiewaczej” w charakterystycznej formie récit en taille. Melodie prowadzone są w szerokim ambitus i dramatyzowane częstymi biegnikami, zdobnikami, zmianami kierunku i chromatyzacjami. W I księdze organowej kompozycje liturgiczne grupowane są po 8 stanowiących opracowanie jednego tematu. Obok typowego preludium i plein jeu zawierają one słynne tria przeznaczone dla organistów-wirtuozów, zbudowane z 3 całkowicie samodzielnych głosów (według Dufourcqa są to repliki uwertur Lully’ego). II księga organowa dostarcza repertuar liturgiczny (wersety mszalne i Magnificat) „dla nauki” organistom prowincjonalnym – stąd uproszczenie języka muzycznego i mniejsze wymagania stawiane wykonawcom. III księga – najdojrzalsza – zawiera utwory paraliturgiczne z charakterystyczną dla I księgi maestrią récit i kontrastowania manuałów (10 offertoriów i 8 élévations). Zawiera też 4 symfonie organowe, które naśladują pompatyczny styl Lully’ego, ale też opracowuje po mistrzowsku tematy popularne (9 kolęd) nawiązując do stylu muzyki kościelnej i nie unikając ścisłego kontrapunktu.

Dwie księgi utworów klawesynowych Lebègue’a zawierają łącznie 13 suit 5–11-częściowych. Suity I księgi rozpoczynają się improwizacyjno-fantazjowymi preludiami, a do każdej części (z wyjątkiem chaconne i preludium) dołączył Lebègue dodatkowo zornamentowaną reprise. Poszczególne części suit łączy jednolitość materiału tematycznego i wspólny „ton” (w I księdze określany w tytule „ex D, ex g” itp.). Te utwory klawesynowe są stylistycznie zbliżone do kompozycji D. Buxtehudego. Choć stylistycznie Lebègue wywodzi się z maniery J. de Chambonnièresa i Couperina, to jego muzyka jest zdecydowanie mniej osobista, bardziej sformalizowana i unikająca malarstwa dźwiękowego, nie wychodząca (z wyjątkiem może chaconnes i passacaille) poza ówczesną manierę muzyki dworskiej. Księga motetów solowych jest mniej ważna z punktu widzenia historii muzyki, choć zapisane ritornele organowe wskazują na próbę Lebègue’a ożywienia niepopularnej już wówczas we Francji formy.

Literatura: N. Dufourcq Nicolas Lebègue (…) étude biographique, Paryż 1954; N. Dufourcq A travers l’inédit. Nicolas Lebègue, «Recherches sur la Musique Française Classique» I, 1960; A. Curtis La musique française classique à Berkeley. Pièces inédites de L. Couperin, Lebègue, La Barre…, „Revue de Musicologie” LVI, 1970; E. Gallat-Morin Une nouvelle découverte à Montréal dans la bibliothèque musicale de Jean Girard…, „Revue de musique des universitaires canadiennes”, nr 17, 1997; H. Schneider Die Cembalo-Suiten von N.-A. Lebègue: Zur Form, Harmonik und Stilistik im Vergleich…, w: W. Seidel, Ständige Konferenz Mitteldeutsche Barockmusik 1999, wyd. Eisenach 2000.