Le Sueur, Jean-François

Le Sueur [l^esü’ö:r], Lesueur, Jean-François, *15 II 1760 Drucat-Plessiel k. Abbeville (Somme), †6 X 1837 Paryż, francuski kompozytor, teoretyk muzyki i pedagog. Jako chłopiec był chórzystą kolegiaty w Abbeville, później (do 1776) katedry w Amiens, tam również odebrał wykształcenie ogólne. W 1778 prowadził chór kościelny w Sées (Orne). Stamtąd wyruszył do Paryża, gdzie przez kilka miesięcy był asystentem i uczniem dyrygenta chóru kościelnego Sts-Innocents, Abbé Nicolasa Roze. W 1779 sprawował funkcję maître de chapelle katedry w Dijon, następnie kościołów: w Le Mans (1782) i Tours (1783); skąd w 1784 powrócił do Paryża jako następca N. Roze’a w Sts-Innocents. W 1786 objął stanowisko dyrygenta chóru katedry Notre Dame w Paryżu, które po roku musiał opuścić wskutek kontrowersji wokół podejmowanych przezeń prób reformy muzyki kościelnej. Usunął się wówczas z publicznego życia muzycznego aż do 1793, kiedy to w Théâtre Feydeau z dużym powodzeniem wystawiono jego operę La caverne, a wkrótce potem Paul et Virginie (1794) i powstałą wcześniej Télémaque (1796). Zarazem w 1793 Le Sueur przyłączył się do prac Institute National de Musique, a w 1795, po przekształceniu tej placówki w konserwatorium, został wraz z L. Cherubinim, F.-J. Gossekiem, A. Grétrym i E.N. Méhulem jednym z jej pięciu inspecteurs des études. Uczestniczył też z Ch.S. Catelem, Cherubinim i Gossekiem w opracowaniu podręczników, m.in. Principes élémentaires de la musique i Solfèges du conservatoire, lecz w 1802 popadł w konflikt z dyrektorem konserwatorium B. Sarrettem i opuścił uczelnię. W 1804 odniósł nadzwyczajny sukces operą Ossian ou Les bardes; w tym samym roku został powołany przez Napoleona I na stanowisko maître de chapelle w Tuileries jako następca G. Paisiella; funkcję tę pełnił także w okresie restauracji, od 1816 wspólnie z Cherubinim, jako compositeur de la chapelle de la cour, aż do rozwiązania zespołu (1830). Od 1818 do końca życia prowadził klasę kompozycji w konserwatorium w Paryżu.

Z grona pięciu pierwszych inspektorów Conservatoire National de Musique et de Déclamation Le Sueur jest postacią najmniej poznaną. Skupiony na twórczości, pracy pedagogicznej i ściśle muzycznych rozważaniach teoretycznych pozostał na uboczu wydarzeń politycznych mających miejsce we Francji za jego życia. Ponad głoszoną powszechnie potrzebę służenia sztuką społeczeństwu przekładał wartości płynące z indywidualnego doskonalenia się w sztuce i z pogłębiania wiedzy o niej.

Twórczość Le Sueura dzieli się na trzy okresy: do 1786 uprawiał on wyłącznie muzykę religijną; w latach 1787–1808 wypowiadał się głównie w gatunkach scenicznych; w latach 1809–1830 zwrócił się ponownie ku utworom religijnym. Pomiędzy tymi dwoma obszarami twórczości Le Sueura istnieje związek. Poprzedzony pewnymi próbami w Tours a zrealizowany w katedrze Notre Dame w Paryżu projekt nadania szczególnie bogatej oprawy muzycznej czterem świętom roku kościelnego (Wielkanocy, Zielonym Świątkom, Wniebowzięciu Najświętszej Marii Panny oraz Bożemu Narodzeniu) polegał m.in. na wprowadzeniu do kościoła orkiestry symfonicznej, śpiewaków operowych oraz na swobodnym dysponowaniu tekstami Ewangelii i Księgi Proroków, co upodobniło nabożeństwa do spektaklu dramatycznego wykraczającego poza wymogi liturgii. W swym głównym dziele teoretycznym Exposé d’une musique une…, którego zamysł powziął Le Sueur dla uzasadnienia swych ostro krytykowanych poczynań w dziedzinie muzyki kościelnej, Le Sueur nawiązał do J.J. Rousseau i jego teorii naśladownictwa natury, rozumianego jednak nie jako imitacja realnych zjawisk, lecz jako podążanie za wywoływanym przez nie wrażeniem. Postulat ten, a także wnioski dotyczące możliwości zastosowania antycznych greckich stóp metrycznych do francuskiej wersyfikacji, Le Sueur starał się zrealizować w swych pierwszych trzech dziełach scenicznych (Télémaque, La caverne oraz Paul et Virginie) uzyskując silny efekt dramatyczny także dzięki bogatej instrumentacji, oszczędnej fakturze oraz wykorzystaniu elementów właściwych różnym konwencjom operowym: seria, buffa i opéra comique. W swej najsłynniejszej operze Ossian ou Les bardes Le Sueur odstąpił od ścisłego przestrzegania swych teoretycznych zasad na rzecz uwydatnienia związanego z tematyką kolorytu (m.in. 12 harf) oraz wyeksponowania melodyki. Silne oddziaływanie elementu melodycznego stanowi również cechę religijnych dzieł przeznaczonych dla zespołu w Tuileries, które pochodzą z ostatniego okresu twórczości kompozytora. Zaznacza się w nich typowa również dla dzieł scenicznych Le Sueura przewaga sylabicznego traktowania partii chóralnej i unikanie konwencjonalnych technik polifonicznych; wzmożeniu ulega skłonność do operowania prostymi strukturami akordowymi z licznymi zdwojeniami oraz do bezpośredniego zestawiania odległych funkcyjnie czystych współbrzmień w miejsce modulacji, które Le Sueur praktykował oszczędnie tłumacząc to akustycznymi właściwościami kościelnych wnętrz.

Działalności Le Sueura przypisuje się duże znaczenie historyczne. Jego interpretacja teorii Rousseau, a przede wszystkim praktyczna jej realizacja, może być uważana za pomost pomiędzy muzyką francuskiego oświecenia a epoką romantyzmu; operę Ossian wymienia się niekiedy jako jedną z pierwszych oper romantycznych, niewątpliwie wzmogła ona datujące się od czasów Herdera zainteresowanie tematyką szkocką, podjętą wkrótce we Francji m.in. przez Ch.S. Catela (Wallace ou Le ménestrel écossais 1817). Również uwydatnienie kolorystycznego aspektu harmoniki w niektórych utworach Le Sueura bywa czasem komentowane jako nowatorskie. Wskazuje się także na fakt, że Le Sueur był nauczycielem czołowych przedstawicieli francuskiego romantyzmu – H. Berlioza i Ch. Gounoda; do jego uczniów należeli też m.in. A. Thomas, N. Reber i A. Marmontel. Działalność twórcza Le Sueura, erudyty, indywidualisty i samotnika, zawiera niewątpliwie wątki wybiegające w przyszłość, jednak pełny jej obraz wymaga dalszych badań.

Literatura: H. Berlioz Mémoires, Paryż 1870, 2. wyd. 1878, wyd. polskie Z pamiętników, wybór, przekład i opracowanie J. Popiel, Kraków 1966; F. Lamy J.-F. Le Sueur (1760–1837), Paryż 1912; W. Buschkötter J.-F. Le Sueur, Halle 1912 (dysertacja); J. Mongrédien J.-F. La Sueur. A Thematic Catalogue of His Complete Works, Nowy Jork 1980.